Video – “Iedereen heeft het over het milieu. Wij als ouderen zeggen dat wij daar niks aan kunnen doen maar dat kunnen we dus wel! Wil je iets doen, dan moet je bij jezelf beginnen.” De Nationale Duurzame Huizen Route ging op bezoek bij de familie van Gemmert in Gramsbergen, gemeente Hardenberg. Zij wonen in een aardgasvrij huis met 30 zonnepanelen, een warmtepomp en elektrische warmtepanelen.
Interview – Ruim een jaar woont Wim Meijer met zijn vrouw Karin en kinderen in hun vrijstaande huis uit 1995 in Meppel. ‘Dit jaar hebben wij er nog 7 zonnepanelen bij gelegd en nu gaan wij het waarschijnlijk halen: een energierekening van 0 euro!’ vertelt hij trots. Sinds de aankoop van hun huis hebben Wim en Karin samen met de kinderen hard gewerkt om hun huis te verduurzamen. De familie doet dit jaar mee aan de Nationale Duurzame Huizen Route op 2 en 9 november. Samen met honderden huiseigenaren stellen zij gastvrij hun huis open om anderen met hun ervaring op weg te helpen.
Wim is adviseur voor klimaatinstallaties voor bedrijven – hij heeft daardoor de nodige kennis om ook zijn eigen woning te verduurzamen. ‘Maar,’ geeft hij toe, ‘mijn vrouw heeft me gemotiveerd om er thuis ook echt mee aan de slag te gaan.’ Vanaf de koop van het huis hadden zij drie maanden de tijd om plannen te maken en daarna is in één maand de woning grondig gerenoveerd.
In de planfase maakte Wim met een warmtebeeldcamera foto’s om de isolatie te checken. Het huis is een houtskeletbouwwoning met een stenen buitenkant. Vanuit de bouw was het al redelijk goed geïsoleerd, maar het dubbelglas was verouderd. Dat is tijdens de renovatie in een deel van het huis vervangen door HR++ glas. Ook zijn er meer ventilatieroosters geplaatst omdat de ventilatie onvoldoende bleek te zijn. Het was vaak bedompt in huis. ‘Nu heb ik een heel prettig binnenklimaat en ik hoef geen vochtige lucht meer op te warmen. Dat scheelt veel energie” vertelt Wim.
Warmtepomp op dikke veren De familie wilde graag de gasketel vervangen door een warmtepomp. Ter voorbereiding heeft Wim berekeningen laten maken om te weten hoe groot de warmtepomp moest zijn. Het advies was een hele grote warmtepomp van 16 kW, want men ging er vanuit dat ook de bovenverdieping altijd verwarmd wordt. In de praktijk is dit meestal niet zo. Daarom maakte Wim een andere berekening. Hij kwam uit op een warmtepomp van 11 kW. ‘Dit is nog steeds een beetje aan de grote kant’ vindt Wim. Het viel hem op dat veel warmtepompleveranciers moeite hebben om de juiste capaciteit te bepalen passend bij je woonsituatie.
In de woning was al vloerverwarming aanwezig. Dat blijkt een optimale combinatie te zijn met de warmtepomp. Het is extra comfortabel dat de warmtepomp de woning koelt in de zomer. ‘Het was hier in de zomer 34 graden, maar binnen bleef het heerlijk koel’ geniet Wim. Toen alles naar behoren werkte, zijn de gasaansluiting en -leidingen weggehaald en zijn er nog 24 zonnepanelen geplaatst. Buiten was de warmtepomp van begin af aan fluisterstil – Wim heeft het ook even bij de buren nagevraagd. Binnen kun je het dreunen van de warmtepomp soms wel horen. De houten balken in het platte dak, waarop het apparaat staat, leidden het geluid naar binnen. Wim heeft er nu dikke veren onder geplaatst die de trilling naar tevredenheid dempen, wat het probleem oplost.
Gedragsverandering Om te besparen op stroom is het hele huis voorzien van ledverlichting en zijn de pompen van de vloerverwarming vervangen door een energiezuinige gelijkstroom pompen. ‘Die is zo zuinig ten opzichte van de oude dat ik deze binnen 3 jaar heb terugverdiend’ vertelt Wim tevreden.
‘Je moet wel je gedrag veranderen bij het verwarmen van het huis’ geeft Wim aan. ‘Vloerverwarming is een traag systeem dat langzaam opwarmt en afkoelt, dus je laat je huis nu bijna continu op temperatuur – dat is energiezuiniger dan het elke ochtend op te stoken.’
Wim is blij: ‘De vorige eigenaar had een energierekening van 330 euro per maand en wij nu van 0 euro én wij hebben een veel comfortabeler huis! Ik zou nu niet kunnen bedenken wat ik nog zou verbeteren.’
Vraagbaak voor familie en vrienden Een tip van Wim voor andere huiseigenaren die hun installatie willen verduurzamen: ‘Haal een vakman in huis die objectief advies kan geven. Vaak is dat niet de jouw vertrouwde huisinstallateur – die is vooral goed in gasinstallaties. Als je goed advies wilt over warmtepompen kun je beter een bedrijf of adviseur vragen die uit de airconditioning of koeltechniek komt, waar de warmtepomp mee ‘verwant’ is. Bij het maken van een keuze voor een bedrijf kan het ook helpen erop te letten dat die lid is van de Nederlandse Vereniging van ondernemingen op het gebied van Koudetechniek en Luchtbehandeling (NVKL).’
Op de vraag of hij het ook wel eens met familie of vrienden over verduurzaming heeft, vertelt Wim: ‘Voor mijn werk ben ik met installaties voor grote bedrijven en kantoorgebouwen bezig, maar door het verduurzamen van mijn eigen huis heb ik hier nu ook veel over geleerd. Familie en kennissen weten me te vinden en beginnen me steeds vaker vragen te stellen over hun eigen woning. Zo heb ik bijvoorbeeld een kennis die met 40 zonnepanelen nog te kort heeft aan stroom – terwijl ik voldoende heb aan 31 panelen. Ik ga er binnenkort eens langs!’
Interview – Stefan van der Velden en zijn vrouw kochten een jaren ‘70 woning in Oss die vrijwel zeven jaar leegstond. In oktober 2017 begon het sloopwerk en in februari 2018 was de woning duurzaam opgeknapt. Familie Van der Velden doet al een jaar enthousiast mee met de Nationale Duurzame Huizen Route. Wie inspiratie op wil doen of zijn woning gaat verduurzamen kan de woning op 2 en 9 november bezoeken, of langsgaan bij honderden andere huiseigenaren in heel Nederland.
Stefan en zijn vrouw hebben drie kinderen van 12, 10 en 8 jaar oud. Toen de jongste groter werd, besloten ze uit te kijken naar een nieuwe woning. Een langgekoesterde droom was een eigen vrijstaande woning te bouwen, maar de plannen wijzigden. “Een eigen nieuwbouwwoning wordt snel te klein – of je moet veel geld hebben”, licht Stefan lachend toe. “Uiteindelijk hebben we de optie op een stuk grond opgezegd. Niet veel later lieten we ons oog vallen op een vrijstaande woning in onze eigen wijk, maar 100 meter verderop!”
Het huis bevond zich weliswaar in redelijke staat, maar was niet gemoderniseerd. Stefan vertelt: “De hele woning moest gestript en opgeknapt worden. Dan sta je voor de keuze: ga je het duurzaam doen of niet?” Het besluit was snel gemaakt. “Als je opnieuw begint is de meerprijs van een duurzaam huis redelijk beperkt. Dus ja, waarom niet?” vervolgt hij. Na veel sloopwerk en vijf grofvuilcontainers later kon de echte renovatie beginnen.
Meteen goed doen Allereerst legden ze vloerisolatie en vloerverwarming aan, gevolgd door een renovatie van de badkamer en het plaatsen van aluminium kozijnen en tripleglas. “Waarom tripleglas?” vraagt Stefan zich hardop af. “Ten opzichte van HR++-glas verdien je het niet snel terug. Maar als we dan toch bezig zijn, willen we het meteen goed doen.” In de grote schuifpui in de woonkamer hebben ze het dubbelglas laten zitten. Om een kostbare investering te voorkomen hingen ze daar isolerende gordijnen op. “Een simpele keuze, maar het werkt erg goed”, verklaart Stefan.
Een gevecht De verbouwing verliep echter niet zonder slag of stoot. Tijdens een storm op 18 januari 2018 vloog vrijwel het volledige dak van de woning. “Uit nood hebben we een nieuw dak laten leggen. Toen is er direct dikkere isolatie aangebracht met een licht grijze bitumen laag”, vertelt Stefan. “In de winter houdt dit de warmte beter binnen en door de lichtgrijze afwerking wordt het ’s zomers minder warm.”
De vijftienjarige cv ketel werd niet vervangen. “Als die het begeeft, dan kiezen we een duurzaam alternatief”, was de redenatie. Stefan hoefde niet lang te wachten, want nog tijdens de verbouwing hield de ketel ermee op. “Toen begon het gevecht: Ga ik een hybride warmtepomp kopen of ga ik volledig van het gas af?” vertelt hij. “We kozen voor een hybride model. Dat is voor nu een veilige optie met een lagere investering. Zo kunnen we aftasten hoe het is om aardgasvrij te leven.”
“Ik zal eerlijk zijn, het was wel een ellende om een installateur te vinden. Vijf partijen raadden mij af een hybride warmtepomp aan te schaffen en gewoon een HR-ketel te nemen. Wat bleek? Uiteindelijk gaf iemand toe dat de installatie van een warmtepomp te veel werk was en het ze minder opleverde.” Stefan liet zich niet uit het veld slaan: “Het blijkt dat je best wel eigenwijs moet zijn. Ik wilde gewoon een hybride warmtepomp. Direct via de leverancier is dat wel gelukt. Een loodgieter heb ik het leidingwerk laten doen.” Hij is tevreden met het resultaat: “Nu ben ik helemaal happy. Het afgelopen jaar gebruikten we 347 kuub gas. Voor een vrijstaand huis met een gezin van vijf vind ik dat weinig.”
Vooruit denken Op het dak liggen inmiddels 30 zonnepanelen. “Meteen vanaf het begin heb ik rekening gehouden met de mogelijkheid om meer zonnepanelen bij te leggen. Je moet vooruit denken. We zijn niet met dertig panelen begonnen, maar er komt straks een elektrische auto bij”, legt Stefan uit. “Over 4 jaar heb ik mijn zonnepanelen terugverdiend en heb ik dus gratis stroom en een warm huis in de winter.”
De renovatie was in februari 2018 volledig klaar. In korte tijd heeft familie Van der Velden de woning pragmatisch aangepakt. “Nu is het heerlijk comfortabel”, aldus Stefan. “De vloerverwarming beneden is erg fijn. Ook boven is het aangenaam, want de radiatoren die we hebben laten zitten doen het prima op lage temperatuur verwarming. Dat komt natuurlijk door de goede isolatie.”
Gebruik je boerenverstand Stefan adviseert woningeigenaren met duurzame plannen om eigenwijs te zijn: “Gebruik je boerenverstand. Het advies dat bedrijven geven is niet altijd in jouw voordeel.” En verder zegt hij: “Praat met andere mensen of huur een onafhankelijk iemand in. Je kunt verschillende afslagen nemen, maar kies wat bij je past.”
Interview – Duurzaamheid is een belangrijk thema voor Inge de Groot (58) en Maarten Klapwijk (54). “We willen onze ecologische voetafdruk zo klein mogelijk houden, in huis en levensstijl”, geeft Inge aan. Hun Zwolse jaren ’30-woning knapten ze in de loop van de jaren stap voor stap op en is nu bijna nul-op-de-meter.
Na een aantal jaren buitenland, gingen Maarten en Inge op zoek naar een woonplaats in Nederland. Eén van de eisen was dat er een intercitystation moest zijn, om met het openbaar vervoer naar werk te kunnen pendelen. De auto kwam er jaren later noodzakelijkerwijs toch, maar duurzaamheid speelt nog altijd een grote rol in hun leven. Biologisch winkelen waar mogelijk, weinig nieuwe kleding kopen en dus een duurzaam huis.
Steenkoud “Toen we hier in 2003 kwamen wonen, stookten we alleen in de huiskamer en de studeerkamer. In de rest van het huis was het steenkoud”, vertelt Inge. Op zolder stond een enorme ketel met een flinke overcapaciteit om al die kieren waar warmte kon ontsnappen te kunnen compenseren. Vloerisolatie en het dichten van de kruipruimtekieren waren dan ook de eerste stap naar een energiezuiniger huis. Ook kochten ze zonnepanelen. Het huis werd energielabel D.
In 2013 hoorde Maarten een lezing over de ‘no regret’-benadering. “Houd een stip op de horizon in gedachten en werk daar langzaam naar toe. Niet alles hoeft in één keer, maar laat elke stap een voorbereiding zijn op dat uiteindelijke doel. Neem de stapjes op natuurlijke momenten, bijvoorbeeld als iets aan vervanging toe is”, legt Inge uit. “Die benadering sprak ons aan. We hebben de spreker uitgenodigd voor een gesprek en zijn met zijn bedrijf in zee gegaan.”
Ervaringen delen Via deze persoon raakten Inge en Maarten ook betrokken bij het subsidieprogramma ‘Proeftuin energieneutraal renoveren Overijssel’ van de provincie. “Er waren diverse sessies waar de deelnemende huiseigenaren elkaar inspireerden en van elkaar leerden door te vertellen over de plannen die ze hadden om hun huis energie neutraal te maken. De Duurzame Huizen Route bestond in die tijd nog niet, maar het idee van ervaringen delen is erg waardevol.”
In 2015 was het tijd voor een grootschalige renovatie. De dakpannen waren oud en Inge en Maarten kozen ervoor om deze te vervangen. Hierdoor konden zij het dak van de buitenkant isoleren. “Doordat ons huis een relatief groot dakoppervlak heeft, was dit een belangrijke stap voor een goede isolatie van ons huis”, aldus Inge. Ook de ramen zijn toen vervangen door HR++-glas en er kwamen energiezuinige ‘low-H2O’-radiatoren. Al deze stappen werden gezet met het oog op de overstap naar een warmtepomp. Daarnaast is het binnenmilieu verbeterd door het aanbrengen van mechanische ventilatie die aanslaat zodra de CO2-concentratie in huis te hoog wordt.
Warmtepomp In 2018 kwam dan die warmtepomp ter vervanging van de inmiddels 14 jaar oude HR-combiketel. “Om helemaal van het gas af te kunnen moeten we de keukenapparatuur nog aanpassen, onze volgende stap”, vertelt Inge. “De isolatiewaarde van onze spouw valt wat tegen. We hebben overwogen om de buitenmuur af te breken en opnieuw op te bouwen, maar dat ging ons toch een stap te ver. Als er in de toekomst een mogelijkheid komt om oud isolatiemateriaal in de spouw te vervangen, dan gaan we dat zeker doen.”
De belangrijkste tip van Inge is om een stip op de horizon te hebben waar je naartoe werkt en op natuurlijke momenten een stap te zetten. “Waarom zou je het allemaal in één keer willen doen? Het is ook duurzaam om dingen op te gebruiken voor je ze vervangt.” Daarnaast haar andere advies: “Doe het met plezier.”
Interview – De in 1938 gebouwde woning van Piet van Breugel is sinds 2018 volledig aardgasvrij. In 1990 verhuisde Piet samen met zijn vrouw naar het vrijstaande huis in Tilburg. De oude bedrijfswoning naast een kwekerij is veranderd in een comfortabel en duurzaam woonhuis. Piet vertelt hoe je zo’n oude woning in stappen toekomstbestendig maakt. Tijdens de Nationale Duurzame Huizen Route op 2 en 9 november stelt Piet, net als honderden huiseigenaren in Nederland, hun woning open voor bezoekers.
Piet en zijn vrouw verhuisden naar het vrijstaande huis vanwege de nabijgelegen kwekerij die ze kochten om er een tuincentrum van te maken. “Toen wij er kwamen wonen, was de woning goed onderhouden, maar het was niet geïsoleerd – het is een oud huis”, begint Piet zijn verhaal. “Ook zat er nog geen badkamer in. Dat was blijkbaar niet nodig in die tijd”, grapt hij. Daarentegen was er al wel centrale verwarming aangelegd. Uniek voor die tijd. “Het was duidelijk dat de vroegere bewoners geld hadden. Ook zat er in elke slaapkamer al stromend water.”
Eye-opener In 2002 is de badkamer aangelegd. Constructief moest er veel aan de woning veranderen, want Piet wilde liever geen slaapkamer opofferen. “Aan de woning zat een stuk achterbouw met een zoldertje. Daar hebben we een dakkapel opgezet”, vertelt Piet. Het huis was bedekt met oude gebakken leien. Toen ze bij de verbouwing een gat in het dak maakten, bleken de leien zo slecht dat ze niet herbruikbaar waren. Piet vervolgt: “Toen hebben we het hele dak maar vernieuwd. Er zijn isolerende dakplaten op geplaatst. Dit was de eerste isolatie in de woning.”
In 2008 verkocht het echtpaar van Breugel het tuincentrum en bleef er meer tijd om met de woning bezig te gaan. “We lieten de spouw volspuiten. Wat was dat een eye-opener!”, vertelt Piet enthousiast. “We hebben van die ingebouwde kasten tegen de buitengevel in de woonkamer staan. Toen we ’s avonds die deuren openden kwam er helemaal geen kou meer uit. Toen begon ik er lol in te krijgen.” Alleen niet alle muren konden geïsoleerd worden, in één muur bleek geen spouw te zitten. “We hebben daar gekozen om een voorzetwand en wandverwarming aan te brengen, met binnenin een spouw en isolatieplaten.”
Glas-in-lood Piet raakte steeds meer overtuigd om van het gas af te gaan en besefte dat goede isolatie een belangrijke vereiste is. Een uitdaging was zijn slecht isolerende glas-in-lood raam dat hij niet kwijt wilde. “Uiteindelijk heb ik dat in dubbelglas laten inpakken, maar wel in de stalen kozijnen laten zitten”, legt hij uit. “Het ziet er qua aanzicht niet anders uit, alleen spiegelt het wat meer – ik had eigenlijk voor ontspiegeld glas moeten kiezen. Maar ja, achteraf bedenk je veel…”.
Installatietechnisch staat de woning er goed voor. “Mijn zonnepanelen zaten bij de lichting die Marjan Minnesma (directeur milieuorganisatie Urgenda, red.) uit China liet overkomen in 2011. Ik heb toen een smak geld overgemaakt in goed vertrouwen dat ik ze zou krijgen – dat is gebeurd.” Die 18 panelen liggen er nog steeds en werken uitstekend. “Ze leveren een kleine 4000 kWh per jaar.” Zelf monteerde Piet ook een zonneboilersysteem. “Ik wilde graag warmte uit de lucht halen en van de zon leven.”
Na de aanschaf van een warmtepomp en een inductie kookplaat was er geen aardgas meer nodig. “Qua energie ben ik zo goed als zelfvoorzienend. Wel heb ik nog een paar panelen extra nodig om de behoefte van de warmtepomp te dekken.” Piet is tevreden over het warmtepompsysteem: “Het is overal in huis aangenaam. Zelfs in de vrieskou draait de warmtepomp goed op eco-stand. En het vriest hier wel eens een graad of 7.” Wie de woning van Piet bezoekt zal gewoon oude radiatoren tegenkomen. “Er wordt wel eens gewaarschuwd voor warmtepompen, omdat je radiatoren niet geschikt zijn. Ik merk met goede isolatie en een extra radiator dat het gewoon goed gaat.”
Piet is inmiddels 72 jaar en geniet van zijn duurzame woning. Nu is hij bezig met ideeën om overtollige warmte in een zwembad op te slaan. “Ik wil proberen in de winter niet de warmtepomp te gebruiken, maar de warmte uit het bad te halen.” Wat Piet graag aan anderen meegeeft is de tip om eerst te isoleren. “Zonnepanelen zijn handig, maar isoleren is het belangrijkste!”
Interview – Op een mooie plek langs de Singel in Leiden, staat het huis van Maartje (32 jaar) en Jeroen (33 jaar). Een hoekwoning uit 1905. “Het huis geschikt maken voor de 21e eeuw, dat vonden we een erg leuke uitdaging”, vertelt Maartje opgetogen. De woning was voor het laatst opgeknapt in de jaren ’70, dus er moest flink geklust en verbouwd worden om het te moderniseren. Dat gebeurt in de weekenden en de vakanties. “Jeroen en ik hebben beiden banen met veel denkwerk, dan is het heerlijk om praktisch bezig te zijn met de verbouwing”.
Zoektocht naar alternatieven Er zat geen centrale verwarming in de woning, alleen gaskachels. “Aangezien in 2030 een groot deel van de Nederlandse huizen van het aardgas af moet zijn, gingen we op zoek naar alternatieven”, vertelt Jeroen. Een lucht/water-warmtepomp met lage temperatuurverwarming in combinatie met zonnecollectoren op het dak was de uitkomst van de zoektocht.
De oude houten vloer is weggehaald tot aan de bodem van het huis. Daar zijn isolatieplaten op gelegd, met daar bovenop vloerverwarming en zandcement. “De vloerverwarming geeft een constante temperatuur. Het duurt lang voordat het huis opgewarmd is, daarom staat de verwarming bij kou altijd aan.” De warmtepomp heeft inmiddels al één winter gedraaid. “Heerlijk warm, we hebben hem alleen voor de benedenverdieping gebruikt, omdat we boven nog geen verwarming en isolatie hebben.”
De gasmeter is inmiddels ook verwijderd, vooral uit praktische overwegingen. “De gasmeter zat op een onhandige plek. Het verwijderen was nog wel een dingetje, we kwamen op een wachtlijst en moesten veel geld betalen”, vertelt Maartje. “Maar het is een prettig gevoel om nu geen gasaansluiting meer te hebben”.
Een mooi vooruitzicht Aangezien het dak lekte en het huis niet goed geïsoleerd was, hebben Maartje en Jeroen alles gestript en opnieuw opgebouwd. Overal is dubbelglas geplaatst. Ook kwam er een nieuw dak. Dankzij deze constructie heeft het huis een extra verdieping gekregen. Op de bovenverdiepingen staan nog geen muren. “We gaan twee slaapkamers en een badkamer maken op de eerste verdieping, en op de tweede verdieping één grote slaapkamer”, vertelt Maartje. In de toekomst komt er op de bovenverdieping ook vloerverwarming.
Op het dak komen binnenkort zonnepanelen, daarmee kunnen ze bijna hun volledige energieverbruik dekken. Doel is om het project binnen twee jaar af te hebben. “Ook de tuin moet nog gedaan worden, hopelijk lukt dit voor volgend jaar zomer”, spreekt Maartje uit. Die wens is groter geworden sinds de kleine Rick de derde bewoner is geworden van het huis. “Zwanger klussen kan prima hoor! Maar met een kleintje in huis wil je graag dat alles op een gegeven moment af is.”
Doe-het-zelver aan het woord Het stel heeft tijdens de verbouwing heel veel gegoogeld en doe-het-zelf filmpjes bekeken. Ook vroegen zij informatie op bij de leverancier en de monteur van de warmtepomp. “Er is veel informatie te vinden, maar het is ook nog echt pionieren”, meent Jeroen. Daarom delen Maartje en Jeroen graag hun kennis en ervaringen met anderen. “We hebben al een erg leuk gesprek gehad met iemand die ons vragen stelde via www.duurzamehuizenroute.nl”, vertelt Maartje. De woning van Maartje en Jeroen staat als voorbeeld op dit platform en is het hele jaar online te bekijken. Vorig jaar stelden zij bovendien in november hun huis open voor geïnteresseerde bezoekers. “Het huis is nog niet af, maar het is leuk om middenin het proces een kijkje te komen nemen”.
Interview – Marjan Smeulders en Keith Wilson wonen in een wederopbouwboerderij uit 1947 in Rosmalen. Toen ze de woning in 2014 van Marjans moeder overkochten, wilden ze het graag opknappen en verduurzamen. Makkelijk was dat niet: Het dakoppervlak is erg groot om te isoleren en de stijlkenmerken van de boerderij willen ze graag behouden. “We zijn trots op wat we hebben bereikt”, zegt Marjan. Tijdens de Nationale Duurzame Huizen Route op 2 en 9 november stellen honderden huiseigenaren hun duurzame huis open voor bezoek. Ook Marjan en Keith doen mee. Op zaterdag 9 november vertellen ze graag hun verhaal aan geïnteresseerden.
Project één was het opknappen van het dak. Een flinke klus. “We wilden zonnepanelen, maar ons dak was slecht”, vertelt Marjan, “Het riet dat onder de pannen zat, waaide over de vliering heen.” Behalve de spanten is het hele dak er vanaf geweest. Er kwam 10 centimeter isovlas ter isolatie. “Bij nader inzien hadden we dat dikker moeten doen. We wilden aan de binnenkant verder isoleren tot 30 cm dik, maar het dak is zó groot dat we daar nog steeds niet mee klaar zijn.”
Op het nieuwe dak prijken nu 36 zonnepanelen. Daarnaast liggen er nog 34 zonnepanelen op het schuurdak. “Fantastisch”, volgens Marjan. “Die investering hebben we er zo uit. De dakpanelen in 5 á 6 jaar en die van de schuur in 7 jaar. Ik raad zonnepanelen aan iedereen aan!”
Stalraampjes Het nieuwe dak was de start van verdere renovatie van het huis. Vervolgstappen waren onder meer spouwisolatie, vervanging van ramen en kozijnen, installatie van een warmtepomp, ventilatie met warmteterugwinning en zonneboiler.
“In 2017 zijn we begonnen met rondkijken naar kozijnen en ramen”, vertelt Marjan. “Die zoektocht is niet makkelijk. Veel ramen zijn duur of niet in de stijl van onze boerderij.” Voor de 7 stalramen in de achterbouw bedacht Keith een creatieve oplossing: Hij haalde de ramen eruit, sleep de achterkanten van de kozijnen af en plakte daar vervolgens aan de binnenkant triple glas panelen tegenaan. “Maar de 14 stalraampjes in het hoofdgebouw van de boerderij zijn nog steeds enkel glas, echt heel erg!”, aldus Marjan.
Overdreven Duurzaamheid is een belangrijk thema in het dagelijks leven van de familie. “We eten veel veganistisch, we vliegen zo min mogelijk, we hebben een grote moestuin en proberen lokale producten te eten”, somt Marjan op. De drie kinderen vinden het weleens wat overdreven. “Maar we moeten allemaal ons best doen”, vindt moeder. “Ik werk als microbioloog en in mijn vakgebied wordt er veel onderzoek gedaan naar CO2 en methaan. Door de klimaatcrisis staan we er als mensheid niet al te best voor.”
Tips “Keith heeft veel zelf gedaan aan het huis. Hij is natuurkundige, houdt van gadgets en vindt het leuk om met nieuwe techniek te werken”, vertelt Marjan. “Bij het isoleren werkt hij tot Passiefhuis standaard. Hij zorgt ervoor dat hij alles luchtdicht afwerkt zodat er geen warmte verloren gaat. De luchtkwaliteit wordt gegarandeerd door het ventilatiesysteem met warmteterugwinning”. Tijdens de Duurzame Huizen Route laat hij aan geïnteresseerden graag slimme oplossingen zien. “Wij hebben bijvoorbeeld uitgetest of een warmtepomp in onze woning haalbaar was”, vertelt ze. “Veel aannemers dachten van niet, maar wij hebben een winter lang de ketel op 45 graden gezet en het was warm genoeg in huis. We wisten dus dat het kon.” Deze test is wat betreft Marjan een aanrader voor anderen die ook een warmtepomp in combinatie met radiatoren overwegen.
Een ander advies van Marjan: begin met isoleren. En verder: “Begin gewoon. Ik vind dat er te veel angst is en mensen teveel afwachten. Isolatie en de warmtepomp waren voor ons een aanzienlijke investering, maar wij zijn trots op wat we hebben bereikt. En we wilden van het gas af om niet meer bij te dragen aan de aardbevingen in Groningen, dat voelde zo asociaal. Bovendien merk je een groot verschil in wooncomfort.”
Op bezoek Tot slot raadt Marjan aan om inspiratie op te doen bij andere huizen. “Wij zijn tijdens de Nationale Duurzame Huizen Route op bezoek geweest bij een nul-op-de-meterwoning in Rosmalen. We hebben daar veel aan gehad, onder andere hoe zij het met de subsidie hadden geregeld.”
Interview – Wieb van der Heide woont met zijn vrouw Wiepkje in het dorp Fochteloo. De geboren Fries kocht in 2006 een opknapwoning, niet wetende hoeveel werk er in zou zitten. “Het hele huis zat vol schrootjes. Opknappen betekende uiteindelijk meer dan 300 projecten in 10 jaar tijd”, vertelt Wieb. Toch heeft hij veel respect voor de vorige bewoner. “De beste man heeft dit huis eigenhandig gebouwd in 1980, inclusief een kelder en binnen- en buitenzwembad. Ook heeft hij wand- en vloerverwarming aangebracht, uniek voor die tijd.” In de afgelopen 13 jaar heeft Wieb zijn woning energiezuiniger gemaakt. Hij deelt zijn verhaal via de Nationale Duurzame Huizen Route en stelt zijn woning op 2 november open voor bezoekers.
Toen ze de woning in 2006 betrokken, was het energieverbruik gigantisch hoog. Een energierekening van 500 euro per maand, met erg veel gas- en elektriciteitsverbruik”, vertelt Wieb. “We hebben eerst maar eens alles uitgezet.”
Vervolgens is hij aan het klussen gegaan in huis. Na een half jaar ging de ketel kapot. “De installatie was dusdanig complex dat weinig installateurs de reparatie aandurfden.” Uiteindelijk heeft hij een zonneboilersysteem geïnstalleerd, met subsidie van de provincie.
Klepjes, pompjes en schakelaars In 2008 renoveerde hij de keuken. Het gasfornuis ging weg en een inductiekookplaat kwam ervoor in de plaats. Een jaar later is er domotica ingebouwd, een slim technisch besturingssysteem. “Inmiddels waren er zoveel klepjes, pompjes en schakelaars aangebracht, dat sloot niet goed op elkaar aan”, vertelt Wieb. “Dankzij mijn industriële ervaring en met en met hulp van oud-collega’s, heb ik de domotica ingebouwd en geprogrammeerd. Dit kan met een touchscreen beheerd worden.”
In de jaren erna volgden vervanging van de cv-haard, spouwmuurisolatie, plaatsing van kunststofkozijnen met HR++ glas en installatie van 23 zonnepanelen op het dak. “Nu houden we elektrische energie over!” vertelt Wieb trots.
Samen verduurzamen Van de totale investering heeft Wieb circa 25 procent terugverdiend. ‘”De reële terugverdientijd is 1600 euro per jaar, dus ik ga het zeker niet allemaal terugverdienen.” Toch adviseert Wieb, vooral de jonge generatie, om het voorbeeld te volgen. “We moeten samen verduurzamen. Naast de besparing die het oplevert moet je ook bedenken dat het bijdraagt aan het comfort en woongenot. Dat is ook wat waard!” concludeert Wieb.
Als je van plan bent om je woning te verduurzamen, heeft Wieb nog een aantal tips: “Steek voldoende tijd in het zoeken naar een uitvoerder. Vaar niet blind op een willekeurige aanbieder en zijn beloofde terugverdientijden, maar houd de uitvoering nauwlettend in de gaten en meet zelf het resultaat.”
Video – De Nationale Duurzame Huizen Route ging op bezoek bij de familie Meulenbroek in Enschede. Maarten legt uit hoe zij hun woning helemaal energieneutraal hebben gemaakt. “Wij hebben 3 jaar geleden dit huis gekocht en dat was nodig aan renovatie toe, dus hebben we het meteen helemaal goed aangepakt om het energieneutraal te maken.”
Interview – Sinds juni 2014 wonen Thijs Waldus en Irma Zwartjens in hun zelfontworpen woning in Steggerda. Zij kozen ervoor om samen met een aannemer en installateur een energieneutraal huis te bouwen die aan al hun wensen zou voldoen. Het idee ontstond eind 2012 en in minder dan twee jaar tijd konden zij van het eindresultaat genieten.
Van oude boerderij naar eigen ontwerp Thijs en Irma kochten de oude boerderij van zijn ouders en kwamen voor de keuze te staan: renoveren of een nieuwe woning bouwen? In 2012 viel de keuze voor een nieuwbouwwoning. Het grootste voordeel is dat zij deze volledig naar wens konden ontwerpen.
“Wij wilden onze woning energieneutraal maken, maar in 2012 waren er nog niet zoveel opties als er nu zijn. Het woord duurzaamheid kwam toen nog niet zoveel voor.”
Informeren en oriënteren Vooraf hadden Thijs en Irma al een aantal ideeën over hun woning. Maar op technisch vlak moesten zij nog de nodige informatie inwinnen. “We gingen overal op zoek naar informatie. Zo hebben wij een beurs bezocht in Assen waar wij een aannemer tegenkwamen die in dezelfde richting dacht als wij.” Met behulp van het internet, meerdere praktijkvoorbeelden en bij installateurs opgevraagde informatie gingen zij aan de slag.
De eerste stap was isoleren. “Onze woning is zo goed geïsoleerd dat deze bijna luchtdicht is. Nu merk je niet meer hoe hard het buiten waait. En dankzij de grondige isolatie hebben alle andere duurzame maatregelen veel meer effect.” Zo beschikt de woning verder over een warmteterugwininstallatie (WTW), een lucht/water-warmtepomp, vloerverwarming en zonnepanelen. Het huis is aardgasvrij en levert ook nog eens meer elektriciteit op dan dat het verbruikt.
Prettig leefklimaat “Wij wonen hier nu sinds juni 2014 en hadden nooit gedacht dat het leefklimaat zo fijn zou zijn. De temperatuur in huis is rond de 21 graden en dat blijft het gehele jaar zo.” Iedere ruimte wordt met behulp van de WTW-installatie en vloerverwarming op een constante temperatuur gehouden, waardoor er tussen de vertrekken in de woning geen verschil is van temperatuur. Daar konden de bewoners zich in eerste instantie geen voorstelling van maken, maar nu ervaren ze dit als hun grootste wooncomfort.
Tips voor anderen “Isoleren, isoleren en isoleren… Dat moet als eerste op orde zijn, voordat je gaat investeren in bijvoorbeeld een warmtepomp.” Thijs adviseert om bij de bouw overal bij betrokken te blijven en door een onafhankelijke partij de eindcontroles te laten uitvoeren. “Het is heel verstandig om bij andere woningen te gaan kijken en om je breed te oriënteren. Hoe hebben andere mensen dat gedaan? En wat zijn hun ervaringen, vooral op het gebied van installaties. Daar hecht ik persoonlijk veel waarde aan.”
