Skip to main content

Toekomst voor een karakteristieke woonboerderij

Wouter en Marian de Noo maken oude woonboerderij duurzaam & energiezuinig

Interview – Een weggetje kronkelt door het Drentse landschap. Perenbomen begeleiden het pad langs verschillende boerderijen. Elke passerende boerderij ziet er prachtig uit. De ene voorgevel nog mooier dan de ander. Eén van deze woonboerderijen staat momenteel in de steigers. De eigenaren Wouter en Marian de Noo verbouwen en renoveren eigenhandig hun woning. Ze willen het wooncomfort vergroten met behoud van de authentieke elementen. Maar de grootste uitdaging zit in het duurzaam en energiezuinig maken van het pand. Hoe maak je een woonboerderij toekomstbestendig? Wouter en Marian vertellen graag meer over hun ervaringen.

Ik vertrek
Wouter en Marian droomden al langere tijd van het wonen op een boerderij. Rondom hun woonplaats Montfoort was dit een lastig te realiseren wens. Hun zoekgebied naar het perfecte landelijke woonhuis breidde zich steeds verder uit, tot hun oog viel op een woonboerderij uit 1850, in Drenthe. Vier jaar geleden nam het gezin haar intrek in deze woning. Een grote stap voor het gezin. ‘Ik Vertrek naar het binnenland’ noemt Wouter het gekscherend. Inmiddels zijn Wouter, Marian en hun drie dochters van negen, veertien en zestien jaar gewend aan de nieuwe, landelijke leefomgeving. Toch is de droom nog niet helemaal verwezenlijkt. Na twee jaar in het huis te hebben gewoond startte in april 2016 de verbouwing. Dit project is nog in volle gang.

Authentiek blijven
Van oorsprong was de woning opgedeeld in twee delen. Het voorste gedeelte betrof het woonhuis, met een bedstee wand, en besloeg een kwart van het geheel. Daarachter de stal waar de koeien verbleven. Inmiddels zijn beide gedeelten samengevoegd en beslaat de woning een riante oppervlakte van 25 bij 11 meter. Om een comfortabel en duurzaam huis te creëren moesten zowel de binnen- als buitenschil van de woning volledig worden vernieuwd. Voor advies hebben ze de hulp ingeschakeld van een ervaren architect en de monumentenwacht, die een inspectie hebben uitgevoerd. De oude balkenconstructie heeft een zichtbare plek gekregen in de nieuwe ontwerp. ‘Het behoud van de authentiek elementen is erg belangrijk voor ons’ vertelt Marian. Tijdens het strippen zijn veel oude elementen aan het licht gekomen; er kwamen oude vensterbanken, een schouw en originele deurkozijnen tevoorschijn. In de aardappelkelder werden tegels gevonden die, na een stevige poetsbeurt, gebruikt zijn voor het betegelen van het toilet. ‘Het zijn de kleine dingen die je verrassen en je blij maken’ aldus Wouter.

Duurzaam streven
Momenteel restaureert het echtpaar de ingezwenkte lijstgevel en de raamkozijnen aan de voorzijde van het huis. Hiervoor wordt lijnolieverf gebruikt, als duurzame variant. Het illustreert de wijze waarop Wouter en Marian te werk gaan. De karakteristieke uitstraling wordt zoveel mogelijk behouden en daaraan worden nieuwe, duurzame maatregelen toegevoegd. Zo wordt er leemstuc gebruikt, niet enkel voor een mooie uitstraling, maar ook omdat het een natuurlijk materiaal is dat ademt. Daarnaast wordt er dampopen geïsoleerd, zonder gebruik te maken van glas- of steenwol.

Sinds januari van dit jaar is de aardwarmtepomp in werking gesteld. Deze kan de woning verwarmen en verkoelen. Wouter: ‘In de koude eerste maanden van dit jaar was de woning behaaglijk warm. In de zomermaanden zorgt de pomp voor verkoeling, maar deze functie moet nog iets beter worden afgesteld.’ De warmtepomp is naar schatting in 30 jaar terugverdiend, afhankelijk van de gasprijsstijging in de toekomst. ‘Veel mensen die onze woning komen bezoeken zijn vooral geïnteresseerd in het terugverdienmodel van de warmtepomp’ valt Wouter op. ‘We moeten ons echter realiseren dat we nu écht van het gas af moeten. Er staat een investering tegenover om dit te realiseren’.

Goed voorbeeld doet volgen
Familie de Noo heeft veel informatie moeten inwinnen over de verduurzaming van hun woning. ‘Onze architect en een lokale schilder hebben ons goed geholpen bij het maken van de juiste keuzes. Daarnaast heb ik internet moeten afstruinen voor waardevolle adviezen over bijvoorbeeld het gebruik van natuurlijke materialen en dampopen isoleren’ geeft Wouter aan. Hij heeft in de loop van de tijd zoveel kennis opgedaan, dat hij zichzelf inmiddels een specialist mag noemen. ‘Nederlandse bouwmarkten hebben nog veel te weinig duurzame materialen en ook de aannemerij is te traditioneel.  Hierdoor vergt het erg veel zoekwerk.’ Dat moet anders, meent Wouter. ‘Ik had veel behoefte aan een adviseur, die mij een totaalplaatje kon schetsen, zonder daar direct duizenden euro’s aan uit te hoeven geven.’ Kennissen en vrienden komen nu naar Wouter voor advies. ‘Ik help graag anderen, maar ik ben geen adviseur’ zegt Wouter stellig.

‘Duurzaam bouwen staat in de kinderschoenen, het is soms echt nog pionieren.’ 

Wouter en Marian delen hun kennis en ervaringen met anderen via de Nationale Duurzame Huizen Route. Ze stellen hun huis open voor bezoekers tijdens de huizen route in november. Dit jaar vindt deze plaats op 3 & 10 november. Afgelopen voorjaar hebben zij ook een verdiepende excursie, een zogenaamde thematour, gehouden over duurzaam isoleren. ‘Duurzaam bouwen staat in de kinderschoenen, het is soms echt nog pionieren.’ Geeft Wouter aan. ‘Daarom is het goed om je verhaal te vertellen aan anderen, zodat het beter onder de aandacht komt. Voor onszelf is het ook altijd een verrijking om anderen op bezoek te krijgen en hun plannen te horen.’

Terugblik
‘Ga in zee met een aannemer en een architect die gevoel hebben bij duurzaam bouwen.’, wil Wouter als tip meegeven aan huiseigenaren met duurzame plannen. ‘Door samen met hun goede voorbereidingen te treffen, voorkom je onaangename verrassingen.’ Wouter en Marian hebben de woning eerst een tijd bewoond, voordat ze begonnen met de verbouwing. ‘Als je die mogelijkheid ook hebt… doen! Je merkt vanuit de woonervaring wat je belangrijk vindt en dit kun je meenemen in de verbouwingsplannen.’

De verbouwing is een grotere klus gebleken dan van te voren gedacht. ‘Maar als ik met een kopje koffie in de tuin naar het pand kijk, ben ik een tevreden mens’ vertelt Marian. Wouter vult aan: ‘Als we van te voren geweten hadden wat wij op hals hebben gehaald, zouden we hier niet aan zijn begonnen. Maar ik ben er van overtuigd dat we over vijf jaar dolblij zijn met het eindresultaat’. De verbouwing is nog lang niet klaar. Uiteindelijk moeten er nog zonnepanelen op de schuur komen, worden er extra kamers gebouwd en zal het achterste gedeelte van de oorspronkelijke stal verhuurd worden als appartement. Maar over twee maanden verwacht de familie de Noo het pand wel weer te bewonen. Marian: ‘Dan begint het échte genieten, van elkaar en van het huis.’


Terug naar de ervaringsverhalen >
Naar de woning van familie de Noo >
Bekijk de pagina van Drenthe >

Onze weg naar een energieleverende woning (4)

 Blog door familie Scholten. 07 januari 2019

Wij zijn nu anderhalf jaar energie neutraal. In dit laatste blog beschrijven wij onze “operationele” ervaringen.

Omdat wij ruim voor het stookseizoen waren begonnen met de installatie van de diverse systemen, hadden wij ook tijd om te wennen aan de andere manier van energie gebruik. Dat het “anders” was bleek al snel. Zoals in de vorige blog beschreven hadden wij bij een dalende buitentemperatuur, regelmatig last van kortsluiting, waardoor de stroomvoorziening en daarmee de werking van de warmtepomp uitviel. Toen dit uiteindelijk door de monteur van de leverancier van de warmtepomp was opgelost, bleek de kamertemperatuur niet goed meer te kunnen worden geregeld. Ondanks dat de “thermostaat” op 20 graden stond, liep de gemeten kamertemperatuur op tot 25+ graden. Het stroomverbruik liep ook behoorlijk op tot 40+ kWh per dag. Bij een gemiddelde buitentemperatuur van ruim boven nul was dit wel even schrikken. Wat zou het verbruik dan wel niet worden als het echt ging vriezen! Gelukkig had de monteur die de klacht had verholpen al snel een antwoord op dit probleem. Bij het oplossen van het eerste probleem (kortsluiting) had hij geconstateerd dat de firmware niet up-to-date was. Nadat hij deze had geüpdatet bleek dat alle vooringestelde waarden waren gewist. Zo ook die van de zogenaamde “stooklijn”. De leek zegt dit niets, maar omdat de stooklijn zeer belangrijk is voor het goed functioneren van de warmtepomp, wil ik hier ruime aandacht aan geven. 

Wat is een stooklijn.

Dit is het gebied tussen de minimale en maximale temperatuur waarmee warmtepomp in combinatie met een ruimtetemperatuur- en buitentemperatuurvoeler het huis zo effectief mogelijk moet kunnen verwarmen. De warmtevraag van de woning bepaald de waarden. Zo zal een goed geïsoleerde woning een lagere stooklijn hebben dan een slecht geïsoleerde woning. In ons geval bleek dat de  monteur de voor-ingestelde waarden had gewijzigd in 25-45. Volgens zijn documentatie hoorden deze bij een middelmatig geïsoleerde woning. Omdat de oorspronkelijk ingestelde waarden niet meer waren te achterhalen hebben wij gekozen voor de waarden van een goed geïsoleerde woning, namelijk 20-35. Met deze instelling hebben wij tot op heden naar volle tevredenheid gewerkt. De op de “kamerthermostaat” ingestelde temperatuur wijkt maximaal 1 graad af van de werkelijk gemeten kamertemperatuur.

Ruimtevoeler in plaats van kamerthermostaat.

Dit is iets wat onze hele manier van denken op de kop heeft gezet. De monteur had ons erop gewezen dat de ruimtetemperatuurvoeler voor een “All Electric” warmtepomp iets anders is dan de kamerthermostaat voor een CV installatie. Voorbeeld; als bij een CV de kamerthermostaat van 20 op 15 graden wordt gezet dan zal naar enige tijd de kamertemperatuur ook 15 graden zijn. Als de ruimtetemperatuurvoeler voor een warmtepomp in dat geval op 15 graden wordt gezet, dan zal de kamertemperatuur wel afnemen maar stabiliseren rond de minimale waarde van de stooklijn. In ons geval dus rond de 20 graden. Dit geeft ook meteen het antwoord op het eerder beschreven geval van een hogere kamertemperatuur dan waarop de ruimtetemperatuur voeler is ingesteld.

Uit het voorgaande blijkt dat, ondanks dat een warmtepomp een ingewikkeld apparaat is, het relatief eenvoud is om te constateren of een warmtepomp optimaal functioneert. Je kunt dan denken aan:

-Schommelt de kamertemperatuur teveel rond de ingestelde ruimtetemperatuur, dan zal waarschijnlijk de minimale stooklijn temperatuur (Voetpunt) te laag of te hoog zijn ingesteld.

-Kan de ingestelde kamertemperatuur niet worden bereikt, dan zal waarschijnlijk de maximale stooklijn temperatuur (Eindpunt) te laag zijn ingesteld.

Het energieverbruik is, zoals al eerder opgemerkt, erg afhankelijk van de juiste stooklijn instellingen.

Tip: Als de warmtepomp goed werkt, verander de instellingen dan niet meer!

Er wordt vaak gezegd dat een warmtepomp veel stroom verbruikt. Ja, dat is waar (zie de tabel aan het einde van deze blog). Daarom is het van belang om in dat geval op zoek te gaan naar de mogelijke oorzaak. Denk aan: Isolatie, isolatie, isolatie en het voorkomen van tocht!

Regelmatig horen wij dat een lucht/water warmtepomp bij lage temperaturen onvoldoende warmte kan genereren om het huis warm te houden. Wij kunnen nu uit ervaring zeggen dat dit niet waar is. Begin 2018 zakte de buitentemperatuur in de vroege ochtend regelmatig tot -18 graden. De kamertemperatuur kwam in die periode, zonder dat er gebruik werd gemaakt van de elektrische bijverwarming, niet onder de 20 graden. Onze warmtepomp kan dus zelfs tot deze lage temperaturen voldoende warmte uit de buitenlucht halen.

Zijn er dan helemaal geen nadelen bij het overgaan van een gas gestookte verwarming naar een warmtepomp? Voor ons is er maar 1 aandachtspuntje.

De temperatuur in het verwarming systeem van een warmtepomp is erg laag. Op de begane grond hebben wij vloerverwarming, maar op de verdieping hebben wij nog gewone radiatoren. In de badkamer hadden wij gelukkig al bij een vorige verbouwing een relatief ruim bemeten lage temperatuur radiator en elektrische vloerverwarming aangelegd. Daardoor is de temperatuur daar behaaglijk, maar als wij dit niet hadden gedaan waren er zeer zeker aanvullende maatregelen van toepassing geweest om een behaaglijke temperatuur te kunnen bereiken. Voor de slaapkamers geldt dat eerder genomen maatregelen (kunststof kozijnen met HR++ beglazing) en de warmte die van beneden komt in combinatie met de oude radiatoren, voor ons voldoende is om een behaaglijke slaapkamertemperatuur te waarborgen. Nu hebben wij geen thuiswonende kinderen meer, maar als dat wel het geval zou zijn geweest, zouden er met aanvullende maatregelen (elektrische kachel, infraroodverwarming en/of LTV radiatoren) ook in dat geval een behaaglijke temperatuur gecreëerd kunnen worden.

Energieverbruik in 2018

MaandAfgenomen kWhOpgewekt kWhNetto verbruik kWh
Januari634100534
Februari611427184
Maart53851820
April163871-708
Mei1431001-858
Juni133735-602
Juli1281057-929
Augustus156720-564
September167727-560
Oktober322598-276
November544266287
December66764603
Totaal42067084-2869

Uit de tabel blijkt dat wij afgelopen jaar geen energiekosten hebben gehad en zelfs nog een leuk bedrag van de energieleverancier terug mogen verwachten. Voor 2018 hadden wij een contract waarbij wij €0,11 exclusief BTW per terug geleverde kWh krijgen.

Conclusie:

Wij zijn erg blij met de genomen maatregelen. Nu is het afwachten hoe de overheid met ons omgaat. De politiek heeft wel een grote mond omtrent de noodzaak van vergroening maar wil wel inkomsten blijven ontvangen uit de/het energie- sector/verbruik. Met toegeknepen bilspier wacht ik op 2021. Pas dan zal blijken hoe de overheid omgaat met de huidige salderingsregeling en of ze ons werkelijk wil bewegen om van het gas af te gaan.

Onze weg naar een energieleverende woning (3)

 Blog door familie Scholten. 02 januari 2019

Ondanks een gedegen voorbereiding en het feit dat wij heel blij zijn met het uiteindelijke resultaat van de verduurzaming van onze woning, zijn er toch wel enkele zaken die wij middels dit blog willen delen. Spraakverwarringen, de onbetrouwbare overheid, verschil van inzicht, fouten in handleidingen, te weinig kennis bij de fabrikant en installateur, hebben gezorgd voor de nodige hoofdbrekers en zorgen. Wij hopen dat aankomend “verduurzamers” met deze ervaringen hun voordeel kunnen doen.

Spraakverwarringen.

Tijdens het gehele proces hebben wij ervaren dat het heel belangrijk is om alle gemaakte afspraken schriftelijk vast te leggen, onduidelijkheden (soms tot vervelens toe) bespreekbaar te maken en vooral niemand op zijn blauwe ogen te vertrouwen.Het is moeilijk te verteren als blijkt dat gedane zaken geen keer nemen. Vaak blijkt dat aanpassingen achteraf duur uitpakken en meestal voor rekening komen van de klant.

De installateur had een dakplan gemaakt. Hiermee werd inzichtelijk gemaakt waar de oude (12) en nieuwe (17) zonnepanelen en de zonnecollectoren (3) zouden worden geplaatst op het dak. Wij hadden gekozen voor panelen en collectoren van dezelfde afmeting. Dit betekende dat er 3 horizontale rijen panelen met aan de einde van elke rij een collector. Voor de duidelijkheid, dit betekende dat de drie collectoren onder elkaar zouden worden geplaatst. Op de dag van plaatsen stelden de monteurs dat de installateur iets had afgesproken wat niet mogelijk was. Aangezien de aansluiting van de collectoren aan de bovenzijde zat zou er een brede naad nodig zijn tussen de collectoren om deze te kunnen aansluiten op elkaar. Dat betekende dan dat ook tussen de 3 rijen zonnepanelen een brede naad zou moeten zitten omdat het anders geen gezicht zou zijn. Omdat 4 monteurs ruim een uur aan het bakkeleien waren hoe nu verder te gaan, heb ik de beslissing genomen om de 3 collectoren aan het einde van de bovenste rij panelen te plaatsen (naast elkaar dus). Vervolgens bleek het installeren van de collectoren naast de panelen ook niet zo eenvoudig was als voorgesteld door de installateur. Omdat de collectoren dikker zijn dan de panelen moeten beiden worden geplaatst met specifiek bevestigingsmateriaal. Na weer een paar uur praten en passen werd er eindelijk begonnen met het installeren. Vooral het uitlijnen van de collectoren met de panelen heeft heel veel tijd gekost. Dit kwam voornamelijk doordat het bevestigingsmateriaal van de collectoren totaal niet paste bij dat van de panelen. Wel vreemd dat je, als zonneboiler fabrikant, collectoren levert met dezelfde afmetingen als de panelen, maar dan blijkbaar niet nadenk hoe je die dan samen moet plaatsen!

Onbetrouwbare overheid.

Dat de overheid tijdens het spel de regels verandert, is inmiddels een bekent gegeven. Ook bij ons was dat het geval. Een paar weken voordat de installateur zou beginnen met de installatie werd ik door hem gebeld met de mededeling dat de subsidieregeling voor warmtepompen en zonneboilers was gewijzigd. Dit zou voor ons betekenen dat wij ongeveer €1400,00 subsidie minder zouden krijgen. Dit was wel even slikken. Gelukkig bleek later dat er in de kleine lettertjes stond dat als je kon bewijzen dat er voor de ingangsdatum van deze regeling er al een installatie-overeenkomst was getekend, dat dan de oude regeling nog van toepassing zou zijn. Gelukkig voor ons dus, in dit geval.

Een ander probleem is de saldering van opgewekte en terug geleverde stroom met de opgenomen stroom. Zoals het er nu naar uitziet, wordt de huidige regeling in 2020 vervangen voor een “teruglever-subsidie”. Ik denk dat de huidige relatieve eenvoudige regeling wordt vervangen door een slechtere en veel ingewikkeldere regeling. Maar omdat de huidige regeling financieel nadelig is voor de overheid moet er dus iets veranderd worden in het nadeel van de consument.

Verschil van inzicht.

Ik had gekozen voor een lucht/water warmtepomp van het type TowerSolar. Dit betekent dat er een boiler met daarin 2 spiralen wordt toegepast. Op advies van de installateur is ervoor gekozen om een extra boiler toe te passen. Hiermee zou er voldoende warm tapwater voorradig zijn. Op eigen inititief heeft de installateur toen bepaald dat een Tower warmtepomp voldoende was. Pas nadat ik de offerte had geaccepteerd werd mij duidelijk dat ik een type 9.0 T-S in plaats van 9.0 TS-S zou krijgen. Dit betekende dat er maar 1 spiraal in de warmtepomp boiler zat. Na veel heen en weer gepraat ben ik uiteindelijk akkoord gegaan, mede om tijdverlies te voorkomen. Hiermee heb ik naar mijn mening wel ingeleverd op de mogelijkheid om met beide boilers te verwarmen met gratis zonnewarmte.

Fouten in de handleiding.

Dit is een grote bron van ergernis gebleken. Het gaat nu te ver om hier uitgebreid op in te gaan, maar het is schokkend om te constateren dat er grote tekortkomingen staan in de handleidingen voor installateurs en gebruikers. Voor beiden zal ik een voorbeeld geven.

Installateur.

Voor mijn warmtepomp zijn 2 buiten units beschikbaar. Voor elke unit is een specifieke vorst beveiliging van toepassing. Volgens de handleiding moest er voor mijn systeem een externe beveiliging worden aangelegd. Na ingebruikname van het systeem bleek dat er regelmatig sprake was van kortsluiting, waarbij alle (krachtstroom) automaten in de meterkast eruit klapten. De installateur heeft van alles geprobeerd, inclusief het vervangen van de automaten, maar kwam er niet uit. Ook de monteur van de fabrikant kwam er aanvankelijk niet uit. Pas toen hij de tijdstippen waarop de klachten ontstonden had onderzocht bleek dat op al die momenten de buitentemperatuur rond de temperatuur was geweest waarop de vorst-beveiliging in werking zou moeten treden. Na contact te hebben opgenomen met zijn collega’s werdt geconstateerd dat er voor mijn systeem helemaal geen externe vorst-beveiliging nodig was omdat die al in de binnen-unit zat. Conclusie, als beide beveiligingen in werking traden, dan ontstond er een kortsluiting waardoor het hele systeem uit viel. 

Gebruiker.

In de handleiding staat dat de warmtepomp is uitgerust met een smart grid aansluiting. Dit betekent o.a. dat zonnepanelen rechtstreeks kunnen worden aangesloten op de warmtepomp. Als er sprake zou zijn van een stroomstoring, zou de warmtepomp op de opgewekte spanning van de zonnepanelen kunnen blijven werken. Dit is natuurlijk mooi, maar in Nederland is dit verboden! De omvormers van zonnepanelen moeten zodanig worden aangesloten dat als er sprake is van een stroomstoring de omvormer wordt uitgeschakeld en dus geen spanning meer kan leveren aan het (locale) net. Inmiddels is de handleiding aangepast.

Ik heb voor beide voorbeelden contact gehad met de fabrikant. Als excuus werd aangevoerd dat het type warmtepomp al jaren in gebruik is in Zweden, maar voor de Nederlandse markt nieuw is. Omdat de invoering onder tijdsdruk plaats heeft gevonden is er voor gekozen om de handleiding “een op een” te vertalen. Blijkbaar zijn hierbij fouten gemaakt. Omdat de technische kennis bij de fabrikant en de door hen erkende installateurs nog niet optimaal is, kan het voorkomen dat fouten in de handleiding niet tijdig zijn onderkent. En daar moeten wij het dan maar mee doen en hopen dat de gevolgen binnen de perken blijven.

Gebrek aan kennis bij de installateur.

Op de site van de fabrikant staat dat hun warmtepompen alleen mogen worden geïnstalleerd door door hen geselecteerde installateurs. Zoals al eerder gesteld bleek dat de technische kennis bij de installateur niet optimaal was. Veelvuldig werd er een hulplijn ingeroepen en uren lang stond men gebogen over de handleiding. Voor mij als kritische consument kwam dit niet goed over. Ik had toch niet voor niets gekozen voor een ervaren installateur? Wij mochten daarvoor echter wel de rekening betalen.

In een volgend blog beschrijven wij de ervaringen in het eerste jaar.

Onze weg naar een energieleverende woning (2)

 Blog door familie Scholten. 26 november 2018

In deze blog volgt een beschrijving van de genomen maatregelen

Isolatie
Omdat wij een vrij nieuwe woning hebben (1993) was deze tijdens de bouw al voorzien van redelijke vloer, gevel en dak isolatie. Alleen het glas was niet van deze tijd. Er was namelijk maar gedeeltelijk dubbelglas toegepast. Door in 2011 alle deuren en ramen op de begane grond te vervangen door kunststof kozijnen met HR++ beglazing zou ons huis voldoende geïsoleerd moeten zijn voor het toepassen van een lage temperatuur verwarming (LTV). In 2018 hebben wij ook de bovenverdieping voorzien van kunststof kozijnen met HR++ beglazing. In 2016 hebben wij een spanplafond laten installeren. Dit had een andere reden, maar bijkomend voordeel was dat relatief koude plafond niet meer voor koudeval kon zorgen. Tevens konden wij gelijk onze verlichting aanpassen naar LED inbouwspots.

Zonnepanelen
In 2014 hebben wij 12 zonnepanelen (255 pW) op ons dak laten leggen. Hiermee konden wij onze volledige elektriciteitsverbruik zelf opwekken en hadden wij zelfs nog een paar honderd kWh over. 

Koken
Tijdens een keukenrenovatie in 2016 zijn wij overgegaan van koken op aardgas naar inductie. De eerste stap naar een gasloze woning!

Verwarmen en warmwatervoorziening
De volgende stap was het ingewikkeldst, meest omvangrijkst en duurste. Ik heb daarvoor eerst heel veel informatie gezocht en gevonden op het internet. Gesprekken gevoerd met installateurs en aannemers om te onderzoeken wat er voor ons mogelijk was en niet onbelangrijk, wat het ons uiteindelijk zou gaan kosten. Om de financiële gevolgen te kunnen dragen heb ik voor de zekerheid de mogelijkheden onderzocht voor een financiering. 

De stappen die ik heb doorlopen zijn:

Financiering
De meest voor de hand liggende bron voor financiering was het verhogen van de hypotheek. Helaas bleek al heel snel dat dit niet tot de mogelijkheden behoorde. De overheid heeft de regels voor hypotheken zodanig aangepast dat ondanks de overwaarde van tonnen, er geen 2e hypotheek kon worden afgesloten op ons huis. Vervolgens heb ik op de site van onze gemeente gekeken. Daar stond informatie over de mogelijkheid van het afsluiten van een energiebespaarlening waar zelfs een rentekorting op van toepassing was middels een bijdrage van de provincie. In de voorwaarden stond dat ik een maximaal bedrag kon aanvragen. Het bedrag zou gestort worden in een depot waaruit de kosten die ik moest maken rechtstreeks konden worden betaald. De rente en aflossing moesten maandelijks worden betaald en extra aflossen was onbeperkt mogelijk. Gezien de gunstige voorwaarden heb Ik deze lening aangevraagd voor het maximaal mogelijke bedrag. 

Bij de belastingaangifte over 2017 bleek dat de lening al was meegenomen in de door de belastingdienst ingevulde gegevens!
 

Offertes aanvragen en aanvaarden
Inmiddels had ik ook diverse offertes aangevraagd voor de werkzaamheden en installaties die ik had uitgekozen. Omdat ik al veel energie had gestoken in het onderzoeken wat ik wilde, kon ik snel overgaan tot het aanvaarden van de offertes.
 

Ik heb gekozen voor een:

Warmtepomp
De eerste keus was welke, een lucht/lucht, een lucht/water, of een water/water. De lucht/lucht viel al snel af gezien de beperkte mogelijkheden, waarvan de belangrijkste, geen warmwaterbereiding mogelijk. De water/water viel af om de hoge kosten voor het boren van een bron of aanleggen van een vlakke collector waarvoor de hele tuin op de schop moest. In het verleden had ik al de mogelijkheid van het aanleggen van een grijs-water systeem waarin regenwater in rubberzakken kon worden opgeslagen in de kruipruimte. De water/water warmtepomp kan dan de benodigde warmte uit dit water halen. Door de bodemwarmte en eventueel de warmte van de zonneboiler te benutten door de retourleiding door de zakken te laten lopen, wordt voorkomen dat het water bevriest. Om dat systeem zo optimaal mogelijk te benutten zouden de toiletten, de wasmachine en de buitenkraan (voor de tuin en autowassen) ook moeten worden aangesloten. Ik heb toen besloten dit systeem niet toe te passen in dit bestaande huis. Als wij nog eens een ander nieuw huis laten bouwen, zou een grijs-water systeem zeer zeker worden toegepast. 

De keuze is daarom gevallen op een all electric lucht/water warmtepomp met een vermogen van 9 kW in mono block uitvoering met interne boiler van 184 ltr.
 

Zonneboiler (185 ltr) met 3 collectoren
Dit zijn meer collectoren dan benodigd voor de waterbehoefte van 2 personen, maar ik had ruimte op het dak om eventuele uitbreiding van de boiler capaciteit mogelijk te maken. Op advies van de installateur wordt de zonneboiler alleen gebruikt voor het verwarmen van tapwater. Dit omdat een warmtepomp veel meer moeite heeft met het verwarmen van water op hogere temperaturen, maar moeiteloos water kan verwarmen op lagere temperaturen.

Door het plaatsen van extra zonnepanelen kan het hogere stroomverbruik eenvoudig worden gecompenseerd. Het (voorverwarmde) water uit de zonneboiler stroomt via de warmtepomp boiler naar de tappunten. 


Extra zonnepanelen
Omdat een all electric warmtepomp relatief veel energie verbruikt hebben wij ervoor gekozen om de bestaande 12 zonnepanelen aan te vullen met 17 panelen (270 pW) tot 29 panelen totaal. Hiermee kan ik ongeveer 8000 kWh opwekken. Dit is meer dan wij nu nodig heb, maar omdat wij ruimte op het dak en in de financiële middelen hadden, hebben wij gekozen voor dit aantal. Een bijkomend voordeel is dat wij zo ook zijn voorbereid op de toekomst en een elektrische auto kunnen opladen. 


Waterontharder
Toen de oude CV werd verwijderd, bleek dat wij net op tijd waren om deze te vervangen. De boiler zat namelijk nagenoeg vol met kalk en ook bleek er een scheur in het branderhuis te zitten. Total los dus, maar dat mag ook na 25 jaar trouwe dienst. Om te voorkomen dat de nieuwe installatie het zelfde lot beschoren zou zijn, hebben wij een waterontharder laten installeren. Perfect, geen kalk meer op kranen, glas en tegels en hopelijk ook niet meer in warmwater apparaten!


Vloerverwarming
Omdat wij hadden gekozen voor een warmtepomp moest er ook een lage temperatuur verwarming (LTV) systeem worden aangelegd. Wij hadden de keuze tussen de bestaande radiatoren te vervangen door LTV radiatoren of het aanleggen van vloerverwarming. Aanvankelijk viel de keuze op LTV radiatoren. De theorie bleek echter anders te zijn dan de praktijk. Ondanks dat ik een installatiebedrijf de situatie had laten bekijken, bleek dat de aansluitingen van de LTV radiatoren niet op de H-blokken van de oude radiatoren te kunnen worden aangesloten. Dit betekende dat er in de vloer moest worden gehakt om de leidingen te verleggen. Dit was voor ons een doemscenario omdat wij dan onze eikenhouten vloer ook moesten bewerken. Na er nog eens een nachtje over te hebben geslapen hebben wij de knoop doorgehakt en omdat er zo wie zo in de betonvloer gehakt moest worden, hebben besloten om dan maar gelijk vloerverwarming aan te leggen.Wij hebben zelf de houten vloer verwijderd en de aannemer heeft de vloerverwarming  aangelegd. Hierbij bleek dat wij geen gewone zand-cement vloer maar een gietvloer hadden. Hiervoor was een andere frees nodig die hij speciaal moet bestellen. Het frezen, het leggen van de buizen, het installeren van de verdeler met energiezuinige pomp en het aansluiten was in een halve dag gereed. Omdat wij hadden gekozen voor een PVC vloerbedekking, moesten de sleuven met daarin de vloerverwarmingsbuizen worden dichtgesmeerd met tegellijm en moest de vloer vervolgens worden geëgaliseerd. Tenslotte kon de nieuwe pvc vloer worden gelegd en konden wij na 2 maanden op de bovenverdieping te hebben geleefd, weer beginnen met het inrichten van ons zo goed als nieuwe huis!


Gasloos
Nadat alles was geïnstalleerd kon de netwerkbeheerder de gasaansluiting afkoppelen en de gasmeter verwijderen. Hiermee was het project beëindigd en waren wij de trotse eigenaren van een energieleverende en gasloze woning.

In een volgende blog zal ik onze ervaringen delen.

Onze weg naar een energieleverende woning (1)

 Blog door familie Scholten. 26 november 2018

Er wordt mij regelmatig gevraagd wat de drijfveer is geweest om ons huis energie neutraal te maken. Deze vraag is echter niet zo eenvoudig te beantwoorden, maar ik zal trachten mijn motivatie weer te geven in dit blog.

Zuinigheid
Aangezien een zuinige levensstijl mij met de paplepel is ingegeven, is dit een van de redenen. Beide ouders komen uit een arbeidersgezin waarin elke cent moest worden omgedraaid voordat hij werd uitgegeven. Mijn moeder hield in mijn jeugd al een kasboek bij en heeft haar kinderen op een positieve manier de kosten en manieren van levensonderhoud bijgebracht. Zij hield ook de meterstanden van water, gas en elektra bij en er werd nooit eten weggegooid. Wat overbleef kwam later weer als kliekje op tafel. O wat hebben wij daarvan gesmuld, er werd bij wijze van spreken haast om “gevochten”. Een veelgehoorde kreet was “Zuinigheid en vlijt bouwt huizen als kastelen”.
 

Milieu
Een andere reden is dat ons altijd de zorg voor een schoon milieu is bijgebracht. Als wij iets weggooiden daar waar het niet hoorde, dan moesten wij dat weer oppakken en deponeren daar waar het wel thuis hoorde, de vuilnisbak dus. Mijn vader zei altijd dat het een kleine moeite is om de rotzooi die je meeneemt in de natuur, weer mee terug te nemen naar huis en het daar weg te gooien. Gezien de rommel die je tegenwoordig tegenkomt kan menigeen daar nog wat van leren.
 

Besparen
Een andere, en mogelijk is dit de belangrijkste reden voor mij, is de onredelijke beprijzing en verdeling van de energie lasten. Het is mij door de jaren heen wel duidelijk geworden dat de werkelijke kosten van gas en elektra zeer laag zijn. Als je kritisch naar de jaarrekening kijkt, dan zul je zien dat de bijkomende kosten en vooral de diverse belastingen, hoger zijn dan wat wij als kleinverbruiker betalen voor het totale “kale” energieverbruik. 
 

Onbetrouwbare overheid
De overheid ziet energie niet als eerste levensbehoefte. Zij gebruikt energie zelfs als melkkoe. Tot enkele jaren geleden was er voor de kleinverbruiker haast geen mogelijkheid om zelfvoorzienend te zijn, mede omdat dit door wet en regelgeving nagenoeg onmogelijk werd gemaakt. Door het beleid van de diverse regeringen is het vertrouwen in de overheid alleen maar afgenomen. Neem als voorbeeld het dag en nacht tarief voor stroom. Tot het begin van deze eeuw was het verschil tussen het dag (normaal) en nacht (dal) tarief ruim 7 cent per kWh. Zonder enige aankondiging heeft de overheid toen besloten het nacht tarief extra te belasten, waardoor het voordeel voor de gemiddelde kleinverbruiker in zijn geheel werd afgeroomd en in de schatkist verdween. Ook voor subsidies heeft de overheid regelmatig de regels tijdens het spel gewijzigd! Natuurlijk was dit altijd in het nadeel van de consument. Ik vond het mega irritant dat de overheid als monopolist, mij als kleinverbruiker telkens in de portemonnee kon treffen. Besparen op verbruik had ook geen zin, want de overheid verzon altijd wel weer een reden om de lasten voor de kleinverbruiker te verhogen.
 

Conclusie
In 2010 heb ik mij voorgenomen alles in het werk te stellen, om mij niet meer als melkkoe te laten gebruiken. Toen de beslissing was genomen hebben wij stap voor stap onze woning aangepast tot een energieleverend huis (energielabel A+++).

In het volgende blog volgt een beschrijving van de genomen maatregelen.

Hoe geven we een leefbare wereld door aan onze kinderen?

Gerrit en Hillie Miedema proberen hun steentje bij te dragen

Interview – Aan de rand van het Nationaal Park Drents-Friese Wold ligt het dorpje Appelscha. Hier, op de plek waar de provincies Drenthe en Fryslân worden gescheiden, wonen Gerrit en Hillie Miedema. In 2006 kochten zij de woning en begonnen direct met het verbouwen en energieneutraal maken van hun woonhuis. Ze delen hun verhaal via de Duurzame Huizen Route.

Steentje bijdragen
Toen het echtpaar Miedema het huis in 2006 kocht, maakten ze direct plannen voor de verduurzaming van de woning. De eerste stap was het aanbrengen van de vloerverwarming voor extra comfort en als energiebesparend middel. Ook kochten ze twee 600 watt-piek zonnepanelen en een zonnecollector, met een boiler van 150 liter. Deze werden tweedehands op de kop getikt.

Gerrit Miedema is 64 jaar en elektrotechnisch werkvoorbereider van beroep. Alles wat ze aanschaffen, wordt door Gerrit zelf geïnstalleerd. “Ik vind het leuk om mij met de technische aspecten in huis bezig te houden. Dat maakt het verduurzamen van je woning ook een stuk gemakkelijker,” erkent Gerrit. Zijn vrouw, Hillie, is 62 jaar en werkte vroeger in de zorg. Hillie legt uit waar de behoefte van het verduurzamen vandaan komt: “Wij willen een leefbare wereld voor onze kinderen en kleinkinderen. Dan moet je zuinig omgaan met energie en proberen je steentje bij te dragen om het milieu te verbeteren.”

Stap voor stap naar energieneutraal
De woning uit 1989 is stapsgewijs, door de jaren heen, steeds verder verduurzaamd. In 2008 werd er een tweede zonnecollector toegevoegd op het dak. Ook begon het echtpaar dit jaar met het isoleren van de woning. Aan de onderzijde van de vloer zat 5 centimeter vloerisolatie, dit vulden ze aan met 70 centimeter aan vloerisolatie-chips in de kruipruimte. Deze werden eveneens tweedehands aangeschaft: “We struinen het internet af, op zoek naar de goedkope, tweedehands materialen die we nodig hebben,” legt Gerrit uit. “Ik ben een onderhandelaar; als ik de goedkoopste variant heb gevonden, dan praat ik het liefst nog iets van de prijs af.”

Een deel van de oude zonnepanelen maakte in 2013  plaats voor een nieuwe variant van 2000 watt-piek. Drie jaar later volgde de installatie van een lucht-warmtepomp met een hygiëne buffervat van 600 liter. Ook verving de familie Miedema het glas van de woning voor HR++-glas en plaatsten ze heatpipes op het dak.

Vorig jaar kwamen hier opnieuw zonnepanelen bij, van 2700 watt-piek. Hierdoor wekt de woning nu meer energie op dan het verbruik. Daarnaast zijn de muren maximaal na-geïsoleerd. Er werd in 2017 een belangrijke mijlpijl bereikt: “We verkochten onze hr-ketel en gingen over op inductie. Daarmee zijn we definitief van het gas af,” vertelt Gerrit trots.

Dit jaar werd het nieuwste snufje geïnstalleerd: Domotica waarmee de temperaturen in huis uit te lezen zijn via Wifi. “Dit geeft een goed inzicht en helpt bij het afstemmen van de verschillende apparaten,” zegt Gerrit.

Het resultaat mag er zijn: Een energieneutraal woonhuis. In de zomermaanden staat de warmtepomp uitgeschakeld en leveren de heatpipes de benodigde warmte. Daarnaast leveren de zonnepanelen meer energie dan verbruikt wordt. Hierdoor ontvangen Gerrit en Hillie Miedema elke maand geld terug op de rekening. “Dat is de beloning voor alle getroffen maatregelen,” vindt Hillie.

Toch wil Hillie hier wel een kanttekening bij plaatsen: “Wij mogen van geluk spreken dat wij het geld hebben om deze maatregelen te nemen. Ook hebben wij mazzel met de subsidies die wij konden krijgen. Het feit dat Gerrit zo handig is en wij zelf veel kunnen uitvoeren helpt ook mee,” vertelt Hillie. “Voor jonge gezinnen is dit een stuk moeilijker te realiseren. Daarom is het essentieel dat het gestimuleerd blijft worden vanuit de overheid.”

In de toekomst willen Gerrit en Hillie Miedema een toekomstbestendig huis bouwen, waar ze samen oud kunnen worden. “Uiteraard wordt dit een energieneutraal huis!” zegt Gerrit stellig. “We zijn geïnteresseerd in passieve bouw en houden de nieuwste ontwikkelingen in de gaten.” In de tussentijd genieten Gerrit en Hillie met volle teugen van hun huidige woning.

Tips voor anderen
Informatie vergaren is zeer belangrijk tijdens het proces. “Verdiep je goed, vraag informatie op van derden en zoek via het internet. Door een goede voorbereiding kun je veel geld besparen,” geeft Gerrit als tip mee. “Ook  is het leuk en leerzaam om bij anderen op bezoek te gaan, of om je eigen huis open te stellen. Je kunt nuttige informatie delen en van elkaar leren.” 

Terug naar de ervaringsverhalen >
Naar de woning van familie Miedema>
Bekijk de pagina van Fryslân >

Op bezoek bij Anne-Marie Spierings gedeputeerde van provincie Noord-Brabant

Video – De Duurzame Huizen Route ging op bezoek bij gedeputeerde van provincie Noord-Brabant, Anne-Marie Spierings. Geleidelijk heeft zij, samen met haar partner, de woning duurzamer gemaakt. Het enkel glas is vervangen, de muren zijn geïsoleerd, er hangen infrarood-panelen en er is een balansventilatie wtw-systeem geïnstalleerd. Op het dak liggen 9 zonnepanelen. De CV ketel wordt binnenkort weggehaald. Hiervoor in de plaats komt een buffervat. 

Terug naar ervaringsverhalen >

Drentse gasvrijheid

Menno Slot en zijn gezin kiezen voor aardgasvrij wonen in Roden

Interview – Momenteel zitten ze middenin de verbouwing. Op de oprit van hun woning in Roden staan bouwmaterialen en het huis is nog kaal en leeg. In november 2018 is het zover: dan wil het gezin definitief de oversteek maken van Groningen naar het Drentse dorp. Ze hebben gekozen voor een gasloze, energiezuinige woning, zonder in te leveren op comfort. Het is een hele klus geweest om dit te realiseren. Niet in het minste geval omdat Menno en zijn vriendin kersverse ouders zijn. Tussen de kraamvisites door vertelt Menno zijn verhaal.

Zoektocht naar een geschikte woning

Menno Slot en zijn vriendin waren twee jaar lang op zoek naar een koopwoning in de stad Groningen. Gezien de moeilijke woningmarkt werd dit een lastige opgave. Uiteindelijk hebben ze het besluit genomen om verder te zoeken, buiten de stadsgrenzen. Ze kwamen uit in Roden, Drenthe. Het dorp biedt het gezin alle voorzieningen die ze nodig hebben, in een rustige omgeving. In juli 2018 kochten zij de woning uit 1968, in het dorpscentrum van Roden. “Van buiten is het niet het mooiste huis, maar van binnen is het ruim en straalt het een aangename warmte uit,” vindt Menno.

“Van buiten is het niet het mooiste huis, maar van binnen is het ruim en straalt het een aangename warmte uit”

Het gezin had vooraf besloten om aardgasvrij te gaan wonen, in verband met de gaswinningsproblematiek in Groningen. Verder hadden ze geen duurzame plannen met hun woning, totdat ze een vloer moesten uitzoeken. “Toen we een ondervloer moesten kiezen, kwamen we uit bij een broodjesvloer. Onze aannemer merkte tijdens dit proces onze belangstelling voor duurzame alternatieven en dacht met ons mee,” legt Menno uit. “Van het één kwam het ander.”

Isoleren, isoleren en nogmaals isoleren

De vorige bewoners hadden al kunststof kozijnen laten plaatsen met HR++ glas. Verder moest de hele woning gestript worden. Om de woning te isoleren is er gebruik gemaakt van PIR isolatieplaten van 10 centimeter dik, tegen de wanden en het dak. De panelen hebben een hoge isolatiewaarde, ondanks de geringe dikte. Daarnaast is de spouwmuur geïsoleerd door middel van EPS korrels. “Isoleren is de essentiële eerste stap,” meent Menno.

“Isoleren is de essentiële eerste stap,” 

In de woonkamer koos de familie Slot voor lage temperatuur vloerverwarming. De vloerconstructie moest opnieuw gelegd worden. Ook op de eerste verdieping is voor vloerverwarming gekozen. Dit alles wordt verwarmt door een lucht-water warmtepomp.

Om de warmtepomp en de rest van de woning van energie te voorzien, liggen er aan de voorzijde van het huis zonnepanelen op het dak. “In eerste instantie waren we ook van plan om zonnecollectoren aan de achterzijde van het huis te plaatsen, maar dit plan hebben we doorgeschoven naar de toekomst,” vertelt Menno. “Of dit nuttig kan zijn is sterk afhankelijk van de opbrengst van de zonnepanelen en het verbruik van de warmtepomp. Daarnaast zijn zonnecollectoren momenteel nog relatief prijzig.” 

De energieadviseur verwacht geen nul-op-de-meter, maar het wordt wel een energiezuinige woning. “Hoewel de gasaansluiting nog een jaar blijft zitten, is het belangrijkste voor nu dat we van het aardgas af zijn,” vertelt Menno. “Het energieverbruik zal sterk afhankelijk zijn van de werking van de warmtepomp en of het huis voldoende is geïsoleerd. Dit kunnen we pas beoordelen nadat we een jaar dit huis bewonen.”

Tips voor anderen

Menno’s belangrijkste tip voor anderen is: “Kies een aannemer met ervaring en eentje die flexibel is en goed met je meedenkt.” Daarnaast moet de aannemer verstand van zaken hebben en op de hoogte zijn van de laatste ontwikkelingen. “Op internet vind je veel te veel meningen, je zoekt je suf,” vindt Menno. “Over oudere installaties en materialen is natuurlijk het meeste te vinden. Nieuwere oplossingen, zoals PIR panelen, waren wij zelf nooit opgekomen. Door de juiste vakmensen om je heen te verzamelen, kom je tot een mooi resultaat,” concludeert Menno tevreden.

Terug naar de ervaringsverhalen >
Naar de woning van de familie Slot >
Bekijk de pagina van Drenthe >