Interview – Kor en Inge Molenmaker wonen sinds 2017 in een gemeentelijk monument: het voormalige laboratorium voor landbouwscheikunde in Wageningen. Het gebouw is in 2007 helemaal gestript en geïsoleerd. Het werd opgedeeld in vier appartementen, waar Kor en Inge er één van kochten. Deze hebben zij nog verder verduurzaamd.
Het project duurde tien maanden, maar bewijst dat het mogelijk is om een monument aardgasvrij te maken. Kor en Inge zijn met name enthousiast over de combinatie van de vloerverwarming met de warmtepomp: “We hoeven er niets aan te doen, het is geluidloos en het comfort is groot. Het is altijd lekker warm: als ik weg ga en terug kom, in de winter en de zomer.”
In december 2017 werd de bodembron voor de warmtepomp geboord en zijn de leidingen voor de vloerverwarming in het beton gevreesd. “De leidingen liggen op 10 centimeter afstand van elkaar, zodat het huis snel en gelijkmatig opwarmt.” Met de zonnepanelen op het dak, werd de verbouwing afgerond.
Toekomstdromen Waarom zij al deze moeite hebben genomen? “In ons oude huis betaalden wij ons scheel aan gas. Toen wij dit appartement kochten, konden we er eindelijk vanaf. De energierekening daalde van 250 euro naar 90 euro per maand. Met de lening die wij van de gemeente kregen, hebben wij de warmtepomp binnen 10 jaar afbetaald en wonen we straks bij wijze van spreken gratis.”
Het geld dat zij overhouden, steken ze graag in andere duurzame maatregelen. Zo wordt de helft van de benodigde stroom opgewekt door de zonnepanelen op het dak. “Door de hoek van het dak was het een uitdaging om de zonnepanelen te plaatsen. In de toekomst willen we graag het hele dak volleggen. De overcapaciteit hopen we tegen die tijd op te kunnen slaan.”
Een lange en ingewikkelde weg In 2017 konden Inge en Kor niemand vinden die hen kon helpen. Veel partijen zeiden dat ze te vroeg waren en dat de warmtepomp nog niet ver genoeg ontwikkeld zou zijn. “Uiteindelijk heeft een firma de warmtepomp alsnog geplaatst, en werkt het erg goed. We moesten stevig in onze schoenen staan om ons idee voor elkaar te krijgen.” Als Inge terugkijkt, dan was het een lange en ingewikkelde weg. Als tip geeft zij aan anderen mee: “Verdiep je in de mogelijkheden en maak een lijstje met jouw randvoorwaarden en jouw utopie. Daartussen ligt hetgeen wat je in eerste instantie krijgt. Om vervolgens jouw utopie te bereiken moet je geduld hebben, maar het is het absoluut waard.”
Interview – Jarenlang reed de familie Geesink heen-en-weer tussen Maastricht en Zeeland voor een heerlijke strandwandeling of vakantie. De aantrekkingskracht van ’t eiland werd steeds groter, dus toen hun oog viel op een klein houten huisje aan de rand van het natuurgebied bij Burgh-Haamstede was de keus snel gemaakt. Zij besloot deze te kopen, en hier haar duurzame droomhuis te bouwen.
Het oorspronkelijke huis was gebouwd in begin jaren vijftig, maar zat vol schimmels en kieren. “Daar moest dus iets nieuws komen”, begint Rudolph Geesink te vertellen. “Maar een huis bouw je niet alleen voor jezelf, maar ook voor de komende vijftig à honderd jaar. Dan moet je eigenlijk wel aansluiten bij de nieuwe technieken die op dit moment beschikbaar zijn, zoals een warmtepomp en zonnepanelen.”
De natuur naar binnen Ook vond hij het belangrijk dat het nieuwe huis rekening houdt met de plek in het landschap. “Wij willen zoveel mogelijk kunnen genieten van de omgeving, en door de grote raampartijen halen we de natuur naar binnen. Met het driedubbele glas en de oversteek kunnen we desondanks de zomerzon weren en warmt het huis niet te snel op.”
Ook in de tuin wilde Rudolph gebruik maken van de natuur: “Wij hebben gekozen voor een regenwatersysteem. Dat scheelt enorm in het waterverbruik. Water is momenteel niet duur, maar de drinkwatervoorraad is niet onbeperkt. ”
Prettig binnenkomen Er zit best wat techniek in het huis: vloerverwarming, zonnepanelen, een warmtepomp met aardwarmte en een ventilatiesysteem. Tot hun eigen verbazing hadden zij daar nagenoeg geen problemen mee. “In het begin wordt alles gemeten en zo afgesteld, dat het naar wens functioneert. Zo draait de warmtepomp op een schakelklok en je hoort er niets van. Als de warmtepomp ’s nachts uitgaat, merk je maximaal een halve graad verschil met overdag. Die gelijkmatige temperatuur is heel prettig thuiskomen!”
Zonnepanelen als dakbedekking Het hele dak van de woning is bedekt met zonnepanelen, maar niet omdat het huis zoveel stroom gebruikt. Rudolph licht deze keuze toe: “Als je uitrekent hoeveel zonnepanelen wij nodig hebben, dan kom je misschien op één derde van het dakoppervlakte. Dan kun je het net zo goed volleggen, want dan heb je geen andere dakbedekking nodig. Inmiddels rijden wij er ook een elektrische auto op en het overige stroom leveren we terug. Het ziet er ook best fraai uit, sommige mensen vragen zelfs waar de zonnepanelen zijn!”
Interview – Bert Leemhuis woont met zijn vrouw en zoon in een zelf ontworpen huis in Assen. Hij maakte veel gebruik van natuurlijke materialen en koos voor eenvoudige technieken. De woning is aardgasvrij en bijna energieneutraal, al was dat laatste geen doel op zich.
“Een prettig woonklimaat, dat was mijn uitgangspunt.”
Al sinds hij een jaar of 20 was, droomde Bert ervan om een houten huis te bouwen. “Ik ben altijd al geïnteresseerd in houtbouw. Het is een prettig product om mee te werken en om in te wonen.” In 2016 kwam deze droom uit. Het casco is opgeleverd door een aannemer: de fundering, begane grondvloer, het dak en de kale muren. De afbouw deed Bert zelf. “Mensen vragen mij weleens: ‘Is je huis nul-op-de-meter?’ Daar zit ik wel bijna aan, maar dat was niet mijn doel. Het ging mij om een prettig binnenklimaat.”
Natuurlijke materialen
Inspiratie voor de woning deed Bert op in Scandinavië, Oostenrijk en Zwitserland. Het huis is gebouwd als houtskeletbouw en goed geïsoleerd met natuurlijke materialen, waaronder houtvezel en cellulosevlokken. “Deze hebben van zichzelf goed eigenschappen. Als je die zo puur mogelijk gebruikt, heb je daar veel profijt van. Bij de huidige nieuwbouw zie je vaak dat als de warmte eenmaal in huis zit, het er moeilijk weer uit gaat. Bij ons kan het op een hete zomerdag wel warm zijn, maar daarna is de warmte zo weer weg.”
Over de tichelkachel is Bert ook enthousiast. “De kachel geeft stralingswarmte, dat voelt erg prettig aan, net als de warmte van de zon”, vertelt Bert. “Met één uur stoken, blijft de kachel een hele dag warm. Hij is heel efficiënt en geeft nauwelijks uitstoot. Daarnaast is het een eyecatcher ter hoogte van een statafel. We staan er graag bij met een bakje koffie.” De kachel dient als verwarming voor het hele huis. Dat betekent dat het boven soms 15 graden is. Een nadeel? “Nee hoor. Ik ben een van de velen die het niet te warm wil hebben op de slaapkamer.”
Zonnewarmte in de winter
Een andere warmtebron is de wintertuin, een tuinkamer aan de voorkant van de woning met veel glas. “Het is een bufferruimte die de warmte van de zon opvangt”, legt Bert uit. “We hebben er in strenge winters veel profijt van. Als het buiten 5 graden is en de zon schijnt, dan is het daar al snel 20 graden. Als je de deuren naar de woonkamer en overloop open zet, dan verdeelt die warmte zich over huis en hoeft de kachel minder te werken.”
Het tapwater wordt verwarmd met een doorstroomverwarmer. “Dat houdt geen voorraad warm, maar verwarmt het water zodra je het gebruikt. Dat kost stroom als je de kraan aan zet, maar als de kraan dicht is, gebruikt hij niets.” Tot slot heeft de woning zonnepanelen om de energie die nog nodig is grotendeels op te wekken.
Duurzame Huizen Route
Bert kan nog veel meer te vertellen over zijn keuzes en de materialen in zijn woning. Hij deelt zijn kennis en ervaring graag via de Duurzame Huizen Route, om anderen op weg te helpen in hun zoektocht naar een duurzamer huis. Alvast een eerste tip: “Verdiep je in de voordelen van natuurlijke materialen en weeg die af tegen de iets hogere prijs die je betaalt. Het wooncomfort en de gezondheidsvoordelen zijn moeilijk in geld uit te drukken.”
In de zomer van 2017 ontstonden onze eerste plannen om een energiepositieve woning te bouwen. Tijdens de Nationale Duurzame Huizen Route van november 2017 werden wij geïnspireerd door een woning zonder basisverwarming. De lat was gelegd: wij wilden een energiepositieve woning laten bouwen zonder aardgas, maar ook zonder basisverwarming of koeling.
Nog geen jaar later, augustus 2018, was de kavel gekocht en de start van de bouw begonnen. In april 2019 was de woning gereed en konden we verhuizen. Het voorjaar had zijn intrede gedaan en al snel bleek het heerlijke toeven in ons paleisje. Maar hoe zou de woning zich gedragen? Klopten de adviezen en modellen die we hadden gevolgd? Zouden we inderdaad zonder basisverwarming kunnen of zouden we terug moeten vallen op plan B: de houtkachel die we mee genomen hadden uit ons vorige huis?
De eerste test: de warmste zomer ooit
Hoewel het merendeel van de mensen zich zorgen maakte over de winterperiode en zich afvroegen of wij het wel warm zouden houden, maakte ik mij eerder zorgen over de zomer. Zou het extreem goed geïsoleerde huis in de zomer oververhit raken? Al snel bleek dat de keuze het raamoppervlak te beperken en te voorzien automatisch bedienbare screens, cruciaal. De combinatie van screens met de natuurlijke zomernachtventilatie via de automatisch bedienbare dakramen bleken de juiste keuze. Ook tijdens de tropische periode met temperaturen van meer dan 38 graden buiten bleef de woning comfortabel!
Een voorbeeld voor anderen
Omdat we onze inspiratie eerder tijdens de Nationale Duurzame Huizen Route hadden gekregen, besloten we om in het najaar van 2019 ons huis daar ook voor open te stellen. Zo konden wij op onze beurt ook voor anderen een voorbeeld zijn. Nou dat is gelukt! De aanmeldingen stroomden binnen en al snel moesten we aangeven dat we vol geboekt waren. Ook het NOS-journaal versloeg over ons huis. Een hectische periode brak aan waarin veel aandacht kwam voor onze overtuiging: het begint bij het verlagen van je energieverbruik. De tweede stap is lokaal duurzaam opwekken.
Een matige winter
De zonnige zomer had ons letterlijk veel energie gegeven. Na de zomer hadden we een overschot van zo’n 2.700 kWh. Zouden we daarmee de winter kunnen doorstaan? Of zouden we stroom moeten bijkopen? Na de hete zomer was het wachten op een flinke strenge winter. Zou het zonder basisverwarming comfortabel blijven?
Ondertussen is het mei 2020 en kunnen we concluderen dat de strenge winter uit is gebleven. Gedurende de winter bleek het binnen heerlijk warm te houden. Als de zon maar even scheen was het heerlijk toeven achter het glas. Andere nieuwbouwwoningen met vloerverwarming sluiten in zo’n situatie al snel de zonwering, immers de vloerverwarming blijft warm en de extra warmte van de zon maakt het dan al snel te warm.
Wel hebben we in de winter iets bij verwarmd met een elektrisch bijzetkacheltje. Meestal stond die op de laagste stand (1.000 Watt). Het kacheltje zetten we dan bij onze zithoek, het gaf even wat extra stralingswarmte. Vervolgens werd via het ventilatiesysteem (inclusief een goede warmte-terug-winning) de extra warmte door de hele woning verspreid. Het extra elektraverbruik van het kacheltje is wel binnen de marge van onze energiebalans gebleven. De woning bleef met 21 zonnepanelen positief! We hadden dus voldoende aan de stroom die we afgelopen zomer hadden gespaard.
De balans op maken
Voor de experts onder ons volgen hieronder een aantal overzichten. Als eerste tref je een overzicht van de energiebalans per maand:
Bovenstaande energiebalans laat het energieverbruik van de woning zien (balk met groene bakstenen). Je ziet dat het verbruik in de winter licht stijgt. Dit komt voornamelijk door het gebruik van het bijzetkacheltje. Het thermisch verbruik bleef onder de norm voor passief bouwen van 15 kWh per m2 per jaar. Voor het juiste perspectief geeft de stippellijn het totale energieverbruik (elektra en gas) voor een gemiddelde woning weer.
Het gele vlak geeft weer hoeveel stroom er door de zonnepanelen is opgewekt. Het overschot gedurende de zomer is deels gebruikt voor het laden van de auto (balk met auto) en deels terug geleverd aan het elektriciteitsnet (groene balk).
Ook tref je hieronder een overzicht van het verloop van de temperatuur in de periode juni 2019 t/m maart 2020:
De grafiek linksboven geeft de spreiding weer van de kamertemperatuur (x-as) en de buitentemperatuur (y-as). De grafiek linksonder geeft aan hoe vaak een kamertemperatuur gemeten is. Het gemiddelde is 22,2 °C, de variatie naar boven en onder is smal. De grafiek rechts geeft het verloop van de kamertemperatuur (rood) en de buitentemperatuur (grijs) weer. Hier zie je dat de kamertemperatuur erg stabiel is.
Nog zuiniger
Er is nog een aantal verbeteringen die we willen doorvoeren. De waterbesparende (en daarmee energiebesparende) douche heeft niet goed gewerkt. Hierdoor hebben we veel energie verloren. Onlangs zijn daarvan de laatste kinderziektes verholpen lijken en verwachten we daarmee een verdere verlaging in het energieverbruik. Daarnaast weten we nu hoeveel bijverwarming we wel nodig hebben. We willen de komende periode op zoek gaan naar een efficiëntere bijverwarming voor de volgende winters. Dit zal ook nog energie besparen.
Het is ons gelukt!
Hoe fijn is het dat we onze droom hebben kunnen verwezenlijken! Veel mensen twijfelden aan onze plannen, maar konden tijdens de vele bezoeken zelf voelen hoe behaaglijk het bij ons is. Het heeft ons in ieder geval gebracht wat wij zochten: een huis voor onze toekomst!
Afgelopen week was voor mij een van de meest hectische weken ooit. Vrijdags werd ik uit het niets gebeld of de NOS een item mocht maken over het huis dat wij hebben laten bouwen. “Tuurlijk en gaaf” was mijn eerste reactie. Nadat ik de telefoonverbinding had verbroken bedacht ik me dat ik niet eens had gevraagd bij welk programma het zou zijn. Ik stelde me zo voor dat het iets zou zijn voor het YouTube-kanaal van de NOS. Zeker mooi! Kort na het eerste telefoontje werd ik nogmaals gebeld! Nu door de redactie van de NOS om een kort interview af te nemen voor het introducerende artikel, zoals ze het noemden.
Nog steeds verward stelde ik de vraag waarvoor het uiteindelijke item zou zijn. De meneer van de redactie vertelde me dat het voor het acht-uur-journaal was. Ik moest opletten dat ik me niet verslikte. Ik dacht “Wow wat een aandacht voor ons huis?!”
De druppel die het verschil maakt
Nu moet u weten dat ik vanuit mijn passie en overtuiging graag met mensen praat over de kansen die we met elkaar kunnen benutten als het gaat om energiebesparing. Door samen kleine dingen te doen kunnen we in totaal een groot verschil maken, is mijn overtuiging. Je kunt het zien als een “druppel op een gloeiende plaat”, maar ik zie het eerder als “de druppel die de emmer kan laten overstromen”. Het is dezelfde druppel die wel of niet het verschil gaat maken, maar ik richt mij liever op de tweede optie, wel zo leuk!
Maar goed, ik wil dus graag een verschil maken in de energietransitie en was tegelijkertijd van plan een huis te laten bouwen. Nou werk ik als verduurzamer bij INNAX en heb daar veel ervaring opgedaan en ik sta ook zeker niet alleen. Ondertussen zijn we met 270 collega’s waar ik regelmatig mee heb kunnen sparren. Op die manier kreeg ik het gevoel dat ik met het energiepositieve huis zonder (basis)verwarming ook een tweede doel kon gaan realiseren: een goed voorbeeld voor wat wél kan.
Vanuit verschillende overtuiging elkaar versterken
Voor mij was mijn technische achtergrond een voordeel, maar tegelijkertijd was de kern van mijn levensovertuiging wat maakte dat dit echt zou gaan gebeuren. Ik heb de overtuiging dat iedere generatie de wereld een beetje beter zou moeten achterlaten voor de volgende generatie. Dat heb ikzelf tijdens mijn opvoeding al van mijn ouders geleerd; zij baseerden hun overtuiging op stromingen zoals het humanisme. Zelf ben ik later christen geworden en ook daarin is het rentmeesterschap de verwoording van diezelfde overtuiging. Zo zijn er veel levenswijzen die allemaal ditzelfde benadrukken: zorg goed voor deze wereld. Hoe mooi is het om elkaar in diezelfde overtuiging te kunnen vinden en te versterken!
Voor mij is het dus vanzelfsprekend dat ik doe waar ik in geloof en daar hoorde de volgende stap ook bij; namelijk de realisatie van ons nieuwe huis! Dit moest in de eerste plaats een huis worden om in te leven en om samen met mijn vrouw oud te worden. Ook dat laatste maakt de keuze weer erg voor de hand. Lang te willen wonen in de woning van je dromen, zorgt er voor dat je duurzaamheid en energiebesparing voorop zet. Doe je het niet vanuit je overtuiging dan doe je het al vanuit het economisch perspectief. Het maakt immers niet meer uit wat de terugverdientijd is, iedere besparende maatregel is dan verantwoord en logisch om te nemen.
Op een energieke toekomst
Maar hoe komt het dan dat er zoveel aandacht is voor ons huis. Blijkbaar gebeurt er iets? Blijkbaar wordt het voorbeeld van dat het wél kan opgepikt! Zijn we als maatschappij met elkaar op zoek naar de druppel die wel hét verschil maakt? Het geeft mij hoop, hoop op een duurzaam leven op deze unieke planeet. Wellicht kan de volgende generatie wel op ons rekenen en krijgt die een betere wereld! Op naar een energieke toekomst!
Joost Straat, Veenendaal, november 2019
Achtergrond informatie
In de periode december 2017 gaven Joost Straat en zijn vrouw opdracht een huis te bouwen voor de toekomst. Het huis zou gaan voldoen aan de volgende voorwaarden:
Lekker wonen
Geen energieverbruik
Goed voor ons en voor het milieu
Klaar voor de toekomst
Ondertussen is het huis gerealiseerd en wonen ze er sinds april 2019 in.
Het huis is gebouwd zonder (basis)verwarming, zonder gas aansluiting en energiepositief. Vooral door goed na te denken hoe je zo minmogelijk energie nodig hebt.
Het is ondertussen alweer augustus en we hebben de warmste dagen ooit gemeten in juli goed doorgemaakt in onze nieuw gebouwde woning. Gelukkig! Want spannend vonden we het wel. Iedereen die ons enigszins kent, vroeg ook hoe het ging, nu dat ze weten dat we wonen in “het huis zonder (basis)verwarming én zonder koeling”. Iedere nacht hebben de ventilatie roosters, gecombineerd met de automatische dakramen hun werk gedaan en de woning goed door gelucht zodat we fris konden beginnen aan de volgende hete dag.
Keuzes, keuzes en nog eens keuzes….
In de periode die achter ons ligt hebben we veel meegemaakt en is onze woondroom werkelijkheid geworden. Hoewel de aannemer de meeste fysieke arbeid heeft geleverd, heeft het ons ook de nodige inspanning gekost. Vooral de vele keuzes die je moet nemen: een deur rechts of linksom open laten gaan, raampjes boven de deuren of juist niet? Gestuukte of behangen wanden? Wat leggen we op de vloer? Zeker als je een huis zelf laat bouwen zijn er echt veel keuzes te maken. Op een bepaald moment hadden we dat wel een beetje gehad en begon de “keuzestress” bij ons toe te slaan. Maar goed, de woning is ondertussen opgeleverd en ingericht. Om even echt te ontstressen hebben we besloten (weer een keuze…) onszelf op vakantie te sturen. Even geen huis, klus of keuzes. Even helemaal niets.
Het mooie van vakantie was voor ons ook het thuis komen
Ook nu weer, eigenlijk sterker dan ooit, lonkte het huis als de plek waar wij horen. Dit was achteraf gezien, naast de bovengenoemde hitte test ook onze vuurdoop. En wat voelen we ons op onze plek in het huis, er hangt al echt ónze sfeer. Het is nu al ons plekje geworden. Hoe fijn is dat!
Even, heel even, bedachten we tijdens onze vakantie dat we met onze opgedane bouwervaring nog wel een ander huis zouden kunnen ontwerpen. Dan zouden we dit huis verkopen. We keken elkaar aan en wisten meteen: dat ging te ver, dit huis is ons paleisje en niet voor een ander!
We willen met de bouw van ons huis laten zien dat een energiepositieve woning meer oplevert dan het kost.
Ben je benieuwd of onze droom werkelijkheid wordt en of het echt lekker toeven wordt? Wordt de woning inderdaad zo zuinig dat er energie over blijft? De komende maanden zal ik tijdens de bouw van onze woning je via deze blog op de hoogte houden!
De afgelopen jaren hebben we veel ideeën opgedaan bij de bezoeken aan Duurzame Huizen in eerdere edities. Dit jaar, 2019, is onze woning open (na inschrijving voor één van de rondleidingen) om te laten zien wat wij in ons bestaande huis gedaan hebben in de afgelopen 20 jaar. Na alle isolatiemaatregelen uit de afgelopen jaren verwarmt een lucht-water warmtepomp sinds juni onze woning. Graag willen we laten zien wat wel en niet bij ons gewerkt heeft. Want de hele gang naar de laatste stap, van het aardgas af, was geen simpele. Via mijn website DuurzaamRoermond delen we onze ervaringen. Ik kan echt enthousiast worden van zaken die echt werken maar soms kom je ook dingen tegen die mooi worden verkocht maar in de praktijk niet blijken te werken. Bovendien kom je er vaak pas tijdens gebruik achter hoe zaken werken. Vandaar dat we dat graag delen om jullie, bezoekers, te helpen.
De discussie over terugverdientijd vind ik vaak niet interessant. Natuurlijk moet er redelijke financiële berekening zijn, maar als je een nieuwe auto of keuken koopt, ga je toch ook niet rekenen wanneer je die terugverdiend hebt? Naast verduurzaming van je woning draag je bij aan een beter klimaat, krijg je meer comfort en is het ook erg leuk om hiermee bezig te gaan. Meer voldoening krijgen van je geld dan te investeren in meer spullen die vaak maar kort meegaan. Het werkt echt!
We hebben de verduurzaming stap voor stap aangepakt. Aan de ene kant gewoon financieel, elke keer een beetje, maar ook omdat je juist tijdens een verbouwing duurzame keuzes kan maken. Het totale rijtje van projecten uit de afgelopen jaren:
het dak is in twee keer geïsoleerd. Eerst in 1988 en daarna nog een keer flink nageisoleerd tot een RC van 3,5 (de RC waarde geeft de mate van isolatie aan. In ons bestaande huis van 1925 zijn niet zo hoge RC waarden te krijgen als tegenwoordig in nieuwbouw)
toen we het huis in 1988 kochten zat er overal al dubbel glas in. Ondertussen is alle dubbelglas vervangen door HR++ glas dat veel beter isoleert.
in de woonkamer kwam een extra voorzetwand want spouwmuren zijn afwezig. Dat kostte wel 15 cm woonruimte maar de kamer was groot genoeg. Met de nieuwe ramen en de isolatie is het comfort in de woonkamer enorm toegenomen.
in het hele huis zijn alle kieren gedicht want in dit soort huizen kan het flink waaien hetgeen echt veel verloren warmte geeft. Na de kierdichting moesten we wel de ventilatie in orde maken. Daarvoor is een decentrale ventilatie met warmteterugwinning gekozen (een Jaga Briza Fresh, een combinatie van laag temperatuur verwarming en ventilatie)
ook wij zijn meegegaan met de grillen van de tijd. Dus in 1988 werd de decentrale verwarming in de woonvertrekken snel vervangen door CV. Verwarming in alle ruimtes, tot en met de kelder en zolder. Alles kon warm gestookt worden. Tegenwoordig verwarmen we weer alleen de woonvertrekken en de badkamer.
de kruipruimte is volgestort met bodemisolatie korrels (geen effect gemeten) en dit jaar hebben we eindelijk besloten tot echte vloerisolatie met Tonzon, het verschil is echt merkbaar!
Na 25 jaar gebruik was het blad van de keuken echt heel slecht geworden en overwogen we een nieuwe keuken. Ondanks mooie offertes besloten we uit duurzaamheidsoptiek toch het werkblad te vervangen en kan de keuken nog vele jaren mee.
nadat onze woning label B had gekregen hebben we de tuin onderhandelen laten nemen. De grasvlakte met borders met eenjarige planten werd vervangen door een oase van vaste inheemse planten, twee vijvers heel weinig bestrating. Doordat overal planten staan is het onderhoud lager dan in een bestraatte tuin!
na alle isolatie maatregelen gebruikte ons huis nog 1100 m3 gas (dat was ooit 3500 m3). En de CV moest worden vervangen. Vier jaar zoeken naar een installateur die voldoende kennis en kunde had om de klus te klaren. Geen makkelijke klus. Een hybride warmtepomp had eventueel ook gekund maar dan hielden we toch nog gasverbruik over. Uiteindelijk voor de toch wel dure oplossing van een lucht-water warmtepomp gekozen. Dus met een buitendeel wordt zowel warm water voor douchen geproduceerd als warm CV water.
vaak hoor je dat je dan toch vloerverwarming moet hebben. Onze parketvloer uit 1988 vinden we veel te mooi, dus wij kozen voor Laag temperatuur verwarming van Jaga.
ons elektra verbruik zal door de warmtepomp flink hoger worden en dat kunnen we niet opwekken met onze eigen zonnepanelen. Wij begonnen immers in 2008 met zonnepanelen en die zijn niet zo efficiënt als moderne panelen. Onze 24 panelen op alle daken wekken bij elkaar 3500 kWh op. De rest van de benodigde stroom komt van de Windcentrale. Met winddelen zijn we (mede) eigenaar van een windmolen in het noorden van het land.
Eerder heb ik al een aantal blogs geschreven over de energiepositieve woning die wij hebben laten bouwen. In de eerdere blogs heb je gelezen over het ontwerp en de bouw. Onze woning is een voorbeeld van hoe het nieuwe wonen wat ons betreft moet zijn: een woning waar je energie van krijgt. Een zuinige, energiepositieve woning met een goed comfort. Wij gaan, door het bouwen van onze droom, laten zien dat dat kan!
Ondertussen zijn wij iets meer dan een maand geleden in de woning gaan wonen en mogen we het nu ons thuis noemen. We hebben er lang naar uitgekeken en met veel zweet en af en toe een traan naar toe gewerkt. Onze architect wees ons er eens op dat het een feest moet zijn en blijven en dat hebben we er van kunnen maken. Af en toe waren het best spannende momenten, maar in totaal toch een leuk avontuur!
Maar goed, gaat de woning zich nu zo gedragen als dat we hadden bedacht? Is het binnenklimaat goed in de winter én blijft het ook goed in de zomer? Wie mijn eerdere blogs gelezen heeft, weet dat ik mij meer zorgen maak over de zomer dan over de winter. Gelukkig kunnen we dat ondertussen al goed testen: terwijl ik dit schrijf, 18 juni, heeft de thermometer buiten 32 graden aangetikt en is het al een paar dagen aan de warme kant. Hoewel je ziet dat de woning zich meer en meer opwarmt, is de binnentemperatuur binnen op 26 graden blijven steken. En dat terwijl de woning nog steeds zijn winterjas (super isolatie) aan heeft en er geen koeling is!
Dus nog steeds een goed binnenklimaat zonder koeling!
Om het binnenklimaat goed te houden hebben we een ingenieuze verdedigingsstrategie. Immers we weren ons tegen de warmte, dat doen we in een aantal stappen:
Zonwering naar beneden Op basis van de weersvoorspelling (UV-factor en maximum temperatuur) van de komende dag wordt bepaald of de buitenzonwering naar beneden moeten. Dit zorgt ervoor dat de zonwering op de oost-gevel al bij zonsopkomst (vandaag om 5:17) sluiten. De zonwering op zuid en west sluiten ieder op het moment dat de zon op die gevel komt. Ook worden de zonweringen geopend als de zon van die gevel verdwijnt zodat er ook voor het comfort altijd een gevel is waar je ongehinderd naar buiten kunt kijken. Overigens zijn deze zonweringen ook semi transparant, wat zorgt dat je ook met een gesloten zonwering contact houdt met buiten.
Altijd blijven ventileren Hoewel alle ramen dicht zitten, blijft de woning geventileerd via het gebalanceerde ventilatiesysteem met een warmte-terugwin-unit. In deze situatie zorgt de warmtewisselaar voor het behoud van de koelte binnen!
In de nacht flink koelen Het fijne aan ons klimaat is dat het ook in de zomer in de nacht weer lekker koel is en deze koelte kunnen wij goed gebruiken. Daarom ventileren we onze woning in de zomernachten. In dat geval gaan de automatische dakramen van VELUX wagenwijd open. Dit combineren we met ventilatiekleppen in de gevel die tegelijkertijd openen. Dit zorgt voor een aangename bries door de woning, waardoor de binnentemperatuur in een nacht weer goed kan teruglopen. Zo zijn we weer klaar voor de warmere dag die komen gaat.
Goed geregeld
Nu zou je kunnen denken dat we er maar druk mee zijn iedere keer zonwering, dakramen en ventilatiekleppen te openen en weer te sluiten. Niets is minder waar!
We hebben bij onze woning gekozen voor het draadloze regelsysteem van “Klik aan Klik uit” die zowel de verlichting, zonwering, ventilatiekleppen én ook de dakramen bedient. Hierdoor wordt alles vanuit één centraal punt aangestuurd. Voor de echte kenners: De extra informatie over de weersvoorspelling komt beschikbaar via de app van Olisto.
Overigens ook als we weg gaan durven we de dakramen gerust open te laten, de regensensoren in het raam grijpen bij de eerste regendrup gelijk in en sluiten dan de ramen. Hoe fijn is dat!
Lekker binnen én lekker in de portemonnee
Alhoewel mijn motivatie ideologisch is: Een energiezuinige woning zonder (basis)verwarming en koeling, toch ook nog even een eerste samenvatting van de energiebalans en de financiën. Immers voor anderen dus ook een belangrijk onderdeel. Mei was de eerste volledige maand dat wij hier woonden. In die maand hebben we zo’n 1.000 kWh opgewekt met de zonnepanelen Daarvan is 320 kWh naar de woning gegaan, 380 kWh voor onze elektrische auto en we hielden 300 kWh over. Onze energieleverancier gaf aan al 43 euro terug te storten voor de teruggeleverde stroom. Voor het laden van de auto ontvingen we een vergoeding van 64 euro voor het bijladen van de auto. Naast dat we dus géén energierekening hebben, hebben we de eerste 107 euro dus al weer contant kunnen maken!
Blijf op de hoogte hoe wij het ervaren
We willen met de bouw van ons huis laten zien dat een energiepositieve woning meer oplevert dan het kost.
Ben je benieuwd of onze droom werkelijkheid wordt en of het echt lekker toeven wordt? Wordt de woning inderdaad zo zuinig dat er energie over blijft? De komende maanden zal ik tijdens de bouw van onze woning je via deze blog op de hoogte houden!
Water, lucht en zon zijn ideale bronnen om je eigen energie uit te halen. Logisch dat steeds meer waterbewoners van het gas af gaan. Maar wat komt daar allemaal bij kijken? Wat zijn de mogelijkheden? En hoeveel kost het eigenlijk? VLOT vraagt het waterbewoners die de stap al waagden. Dit keer Ingeborg en Renze en hun zoektocht naar de ideale warmtepomp.
‘Ik sliep met een muts op en een coltrui aan,’ vertelt Ingeborg van Lieshout. Zij en haar man Renze verbruikten op hun woonschip in Amsterdam zóveel gas dat ze in een groot deel ervan de verwarming niet meer aanzetten. Niet gek als je bedenkt dat we het hier hebben over een oude Duitse rondvaartboot met overal ramen met enkel glas, wel 52 in totaal. Een lekke mand, wat warmte betreft. Ze schaamden zich kapot voor hun verbruik van 4000 kuub gas per jaar. Ingeborg: ‘Als je op het water woont, sta je in nauw contact met de natuur: je ziet het plastic langsdrijven. De connectie tussen je eigen doen en laten en de aardbol is dus vrij direct.’
Het was hun wens om de gasketel in te ruilen voor een warmtepomp. Of dat kon, was nog maar de vraag. Want waar een gasketel het water in het verwarmingssysteem moeiteloos naar een temperatuur van tachtig graden brengt, komt een warmtepomp maar tot de helft. Na hun eerste koude winter besloten Ingeborg en Renze de boot daarom eerst maar te isoleren. Ze spoten een dikke laag pur tegen de wanden en het plafond en voorzagen de vloer aan de onderkant van een laag glaswol. Ingeborg: ‘Omdat de buizen van de vloerverwarming bij ons te ver uit elkaar liggen om het schip warm te houden met de maximaal veertig graden water die een eventuele warmtepomp zou leveren, installeerden we extra convectoren. En aan de onderkant van die verwarmingselementen klikten we kleine ventilatoren vast, zodat de warmte zich beter kan verspreiden.’
Radiatoren en convectoren kunnen met een lagere aanvoertemperatuur functioneren als je ze helpt de warmte door je boot te verspreiden. Speedcomfort (het Groenste Idee van Nederland 2015) verkoopt daarvoor ventilatortjes die je in een handomdraai onder je radiator of convector klikt.
Eigen warmte maken
Ingeborg en Renze besloten te testen of een warmtepomp zou werken en brachten de temperatuur van het verwarmingswater terug naar zo’n 35 graden. Een hele winter lang hielden ze tabellen bij met de weersomstandigheden, de buiten- en binnentemperatuur en de temperatuur van het water in de verwarmingsbuizen. ‘Het was een onderzoek met zoveel variabelen dat het niet meer wetenschappelijk was,’ lacht Ingeborg, ‘maar de conclusie was dat het zou moeten kunnen.’ Renze nuanceert: ‘We wisten dat we op de randen zaten van waar de apparaten voor bedoeld zijn. En niemand kon ons vertellen wat er op zo’n stalen boot ging gebeuren. De gok was dus eigenlijk vrij groot. Maar omdat we een betrouwbare back-up hadden in de vorm van een hoogrendementshoutkachel, durfden we het erop te wagen.’
De warmtepomppanelen beslaan de helft van het dak van het woonschip van Ingeborg en Renze.
Warmtepomppanelen
Aan de bovenkant van de warmtepomppanelen van Triple Solar zit een zonnepaneel (met 340 Wp opbrengst) , en aan de onderkant een thermisch paneel. Daar lopen buisjes met glycol, een vloeistof die altijd 10 graden kouder dan de buitentemperatuur naar buiten wordt gebracht. Als het buiten 0 graden is, is de glycol dus -10 graden en wordt het opgewarmd door de buitenlucht. Vervolgens gaat de vloeistof weer naar binnen en onttrekt een warmtepomp de extra warmt e, waarmee een boilervat op 55 graden wordt gehouden. Zo verwarmt het systeem het huis én levert het warm water – het hele jaar door, in de zomer en in de winter, en ook ’s nachts en als het bewolkt is. Op die manier kun je volledig gasloos wonen, en met extra zonnepanelen zelfs energieneutraal. De panelen zijn onderhoudsvrij en je hoeft het systeem niet af te koppelen als je gaat varen.
Goed om te weten: Triple Solar is een Nederlands bedrijf, en eigenaar Cees Mager en medewerker Olivier Ax wonen zelf ook op een woonboot. Ze weten dus waar ze het over hebben.
Zoektocht naar ideale warmtebron
Wat volgde was een zoektocht naar de ideale warmtebron en warmtepomp. Aardwarmte valt natuurlijk af voor wie op het water woont, en ook trillende ventilatoren (die warmte uit de lucht halen) gaan niet goed samen met een stalen boot. Water leek de meest aantrekkelijke optie, want volop aanwezig. En op écht koude dagen is de temperatuur van water hoger dan die van lucht. ‘Het enige nadeel aan water,’ vertelt Ingeborg, ‘was voor ons dat er slangen of platen in het water zouden hangen. Die moet je om de zoveel tijd schoonmaken, terwijl we het liefst een onderhoudsarm systeem wilden.’
Dat er nog een alternatief was, ontdekten ze op buitenexpositie FabCity, op de kop van Java-eiland. Daar stond Tiny TIM, een zelfvoorzienend huisje met op het dak warmtepomppanelen van Triple Solar: grote platen die warmte uit de lucht halen. En omdat ze voorzien zijn van zonnecellen, kunnen ze óók elektriciteit opwekken. Renze: ‘Er trilt niets, er hangt niets in het water, alles zit gewoon aan boord.’
Renze en Ingeborg kozen voor een modulerende pomp: een pomp die precies zoveel warmte produceert als nodig is. Omdat de pomp die warmte direct aan de verwarmingsbuizen levert, bleek een buffervat niet nodig. Ideaal, want dat scheelt zo’n duizend liter aan ruimte en gewicht – niet niks als je op het water woont.
Warmte zonder schuldgevoel
Inmiddels hebben Renze en Ingeborg hun eerste winter met warmtepomp achter de rug. Ingeborg: ‘’s Winters is het nu overal lekker warm. We zijn eindelijk niet meer de hele tijd bij iedereen!’ Toch sliep Ingeborg toen de gevoelstemperatuur min twintig was weer een paar nachten met haar muts op. ‘We wisten al dat de warmtepomp bij min acht nog maar weinig warmte uit de buitenlucht haalt. Als het zo koud is, schakelt het systeem zelf over op elektrische na-verwarmers.’ Puriteins als ze waren, zette het stel die functie uit en schakelden ze over op de houtkachel. ‘De warmtepomp maakt dan nog wel warm tapwater, dus we konden wel warm blijven douchen.’
Eigen keus dus, om weer even terug te gaan naar het pre-warmtepomptijdperk, zegt Ingeborg. ‘We vonden het eigenlijk wel knus. In zo’n situatie merk je hoe onmisbaar verwarming is – en hoe mooi het is dat je huis dat helemaal zelfstandig kan. Tuurlijk, een houtkachel heeft ook zo zijn charme; een warmtepomp is een stuk minder romantisch. Maar volgende winter blijft de pomp aan. Ik slaap toch echt een stuk lekkerder zonder die muts op mijn hoofd!’
De kosten voor dit slecht geïsoleerde stalen schip liggen beduidend hoger dan die voor een goed geïsoleerde waterwoning. Maar de energierekening van € 300 per maand is teruggebracht tot € 0. Daardoor hebben Ingeborg en Renze de kosten over acht jaar terugverdiend.
Eerder heb ik al een aantal artikelen geschreven over het huis dat wij aan het bouwen zijn. Onze woning is een voorbeeld van hoe het nieuwe wonen wat ons betreft moet zijn: een woning waar je energie van krijgt. Een zuinige, energie-positieve woning met een goed comfort. Wij zullen door het bouwen van onze droom laten zien dat dat kan!
Ondertussen komt de oplevering al in zicht. De woning is gebouwd en de kozijnen zijn geplaatst. Zo in het (onverwachte) voorjaarszonnetje is het al echt lekker toeven achter het raam. Veel mensen blijven even staan bij de woning en het liefst zou ik met ieder van hen even een praatje aan gaan. Als ik uitleg dat onze woning zo goed geïsoleerd is dat er geen basisverwarming meer is, is de meest gestelde vraag:
“Kan dat echt, wordt het dan niet te koud in de winter?”
Ik ben ondertussen gewend om het uit te leggen en vergelijk het met een goede winterjas: de winterjas zorgt dat je lichaam warm blijft, daar heb je ook geen verwarming nodig. Op die manier werkt het ook in onze woning. Door de goed geïsoleerde en luchtdichte woning hebben we maar heel weinig warmte nodig, de warmte van bijvoorbeeld de koelkast, andere apparatuur én onszelf is al genoeg.
Veel mensen vergeten dat ons lichaam ook warmte maakt, terwijl we, als we een tijdje met een grote groep in een kleine ruimte zijn, dat wel weten: het wordt dan al snel te warm. Dit komt door onze lichaamswarmte: een mens in rust maakt al 100 Watt warmte, net zoveel als een oude gloeilamp!
Bezigheid
Gemiddelde warmte afgifte per persoon (Watt)
zitten
100
zitten, zeer lichte arbeid
120
bureauwerk
135
staan, langzaam lopen
135
lopen, zitten
147
zittende werkzaamheden
163
lichte werkband werkzaamheden
220
dansen
295
lopen, 5 km per uur
295
zware arbeid
430
Hoewel het een logische vraag is, ligt de echte uitdaging in de zomer:
“Hoe houd je het comfortabel in de zomer?”
Door een goed geïsoleerde woning blijft de warmte in de woning, maar zorg dus dat je in de zomer die warmte buiten kan houden en het overschot daarvan goed kan lozen. Bij een eerste thermische simulatie van onze woning kwamen we op 65 ºC binnen, grondige maatregelen waren dus écht nodig. Om oververhitting te voorkomen hebben we een aantal maatregelen genomen:
Bouwkundige overstek De bouwkundige overstek op het zuiden is zo ontworpen dat de zon in de zomer niet binnen komt, bij een lagere zon in de winter schijnt hij wel lekker naar binnen.
Niet te veel ramen Veel daglicht in huis is belangrijk voor je comfort, maar bedenk goed waar je de ramen plaatst. Vooral in de oost- en westgevel wil je niet te veel ramen: door de lage zon in de ochtend (oost) en avond (west) komt de zon flink naar binnen. Een overstek helpt in die gevallen niet.
Automatische zonwering We hebben screens aan de buitenkant van de ramen geplaatst. Deze worden automatisch bediend zodat ook als we er niet zijn de warmte buiten blijft.
Goed ventileren Als het binnen te warm wordt kunnen we eenvoudig veel warmte lozen. Dit kan via de dakramen die boven in de vide zitten. Deze ramen kunnen op basis van instellingen automatisch open en dicht. Zelfs in het geval van een klein buitje gaan de ramen automatisch dicht: daarvoor is een regensensor in het kozijn opgenomen.
De eerste ervaringen zijn goed
De dakramen zijn een aantal weken geleden geplaatst en werken écht goed. We zetten ze al regelmatig open om goed te ventileren. Ondanks dat er nog geen stroom in de woning is werken ze toch: de dakramen op zonne-energie zijn voorzien van eigen zonnepaneeltjes en ook een accu is in het kozijn verwerkt. Ook hebben de regensensoren op de dakramen zichzelf al bewezen. Plotseling gingen de ramen ineens dicht, we hadden niet eens door dat het regende. Hoe lekker is dat!
Nog even en dan verhuizen!
Nog een paar weken en dan is het zover. Dan mogen we er eindelijk gaan wonen! We zien daar erg naar uit en zijn benieuwd of alles uitpakt zoals we het hebben bedacht.
Goed voorbeeld om te volgen
We willen met de bouw van ons huis laten zien dat een energie-positieve woning meer oplevert dan het kost.
Ben je benieuwd of onze droom werkelijkheid wordt en of het echt lekker toeven wordt? Wordt de woning inderdaad zo zuinig dat er energie over blijft? De komende maanden zal ik tijdens de bouw van onze woning je via deze blog op de hoogte houden!
Omdat we onze inspiratie eerder tijdens de Nationale Duurzame Huizen Route hadden gekregen, besloten we om in het najaar van 2019 ons huis daar ook voor open te stellen. Zo konden wij op onze beurt ook voor anderen een voorbeeld zijn. Nou dat is gelukt! De aanmeldingen stroomden binnen en al snel moesten we aangeven dat we vol geboekt waren. Ook het NOS-journaal versloeg over ons huis. Een hectische periode brak aan waarin veel aandacht kwam voor onze overtuiging: het begint bij het verlagen van je energieverbruik. De tweede stap is lokaal duurzaam opwekken.
