Op zaterdag 28 oktober & 4 november gaan er weer duizenden mensen op pad om een duurzaam huis te bezoeken. Zijn zij ook welkom om een kijkje te nemen in jouw duurzame huis? Drie redenen om jouw huis open te stellen voor bezoekers:
INTERVIEW – Toen Remco en Ilona Boer hun oude woonboerderij in 2016 wilden verbouwen, adviseerde de vader van Ilona – destijds redelijk ‘vooruitstrevend’ – om ook alles gelijk te verduurzamen. Met zijn hulp en die van een praktische installateur wist het stel in twee jaar tijd van hun oude woning een moderne, duurzame en gasloze woning te maken.
Dat het verduurzamen van je woning niet alleen comfort maar ook een hele lage energierekening oplevert, kunnen Remco en Ilona beamen. Remco: ‘Onze woning verbruikte voor de verbouwing nog 400 euro per maand aan gas/elektra. Dat was met de tarieven van toen al erg veel.’ Na het verduurzamen van de woning is dat bedrag naar 13 euro per jaar gezakt. Een enorm verschil.
Met het advies in het achterhoofd om tijdens de verbouwing ook alles gelijk te verduurzamen, zijn Remco en Ilona aan de slag gegaan. Als eerste werd de vloer geïsoleerd. ‘Tijdens de verbouwing werd de woning volledig uitgegraven, inclusief de onderverdieping die nog op zand stond. We konden daarna gelijk vloerisolatie op de begane grondvloer plaatsen. Daarbovenop kwam nog de vloerverwarming.’
Subsidie voor isoleren
Na het isoleren van de vloer werd de spouwmuur geïsoleerd en kwam er tripple glas in de ramen. Voor deze isolatiemaatregelen is de landelijke ISDE-subsidie beschikbaar. Remco: ‘Omdat we alles zelf hadden gedaan, hadden we geen factuur van een aannemer. Daardoor liepen we de subsidie helaas mis.’ Wie meer informatie wil over deze subsidieregeling en de voorwaarden, kan terecht op: www.rvo.nl/subsidies-financiering/isde
Ervaring met warmtepomp
Zonnepanelen en een warmtepomp voor de vloerverwarming zouden de volgende stappen worden. Toch had Remco nog enige twijfels over de warmtepomp. Met name over het geluid. Hij besloot bij verschillende huiseigenaren op bezoek te gaan die hier ervaring mee hadden. ‘Deze bezoeken hebben me overtuigd. Juist omdat het verhalen van ervaringsdeskundigen waren. Zij vertellen je andere dingen dan verkopers. Niet alleen de positieve, maar ook de mindere kanten worden genoemd.‘ Na verschillende verhalen gehoord te hebben, werd het voor Remco duidelijk dat een luchtwarmtepomp een goede keuze voor zijn woning zou zijn.
Familie Boer maakt nu al jaren gebruik van de warmtepomp en is daar erg tevreden over. ‘In de winter – zelfs bij 11 graden onder nul – ervaren we geen problemen met het verwarmen van de ruimtes met de warmtepomp. We hebben daarnaast nog een extra boiler van 300 liter laten plaatsen, zodat we zeker weten dat we voldoende warm water hebben voor het douchen bijvoorbeeld. Mensen vragen zich nog weleens af of een boiler van 200 liter ook niet voldoende was geweest, maar we zijn nu goed op de toekomst voorbereid. Helemaal met drie dochters.’
Door de warmtepomp en de elektrische auto van Remco is het stroomverbruik wel hard omhoog gegaan. ‘Maar daar hebben we de 55 zonnepanelen voor. Gelukkig hebben we op het dak van de schuur alle ruimte voor de panelen.’
Energiecrisis
Remco en Ilona kijken heel tevreden terug op het verduurzamingstraject. ‘We hebben nergens spijt van en we vonden het echt een interessant traject. We hebben onze woning uit 1890 helemaal van het gas kunnen halen. Het vinden van de juiste informatie kost wat tijd, maar de zoektocht was het meer dan waard. Het leverde namelijk heel veel kennis en ervaring op. Bovendien is de energiecrisis helemaal aan ons voorbijgegaan.’
BERICHT – Inwoners die ervaring hebben met de warmtepomp, isolatie of HR++-glas kunnen anderen helpen met hun tips en verhalen. Tijdens de Nationale Duurzame Huizen Route op zaterdag 28 oktober & 4 november kunnen huiseigenaren hun huis openstellen voor de buurt en laten zien hoe duurzame maatregelen in de praktijk werken.
Voor mensen die aan de slag willen met hun huis, is het heel waardevol om duurzame maatregelen in de praktijk te zien. Doordat bewoners vertellen waarom zij hiervoor hebben gekozen en hoe zij de verduurzaming hebben ervaren, kunnen bezoekers een weloverwogen keuze maken voor hun eigen huis. Of het nu gaat om HR++-glas, ledlampen of zonnepanelen; alle kennis en ervaringen zijn waardevol.
Meld je woning aan
Wie duurzame stappen heeft gezet, kan zijn of haar huis aanmelden op de website van de Nationale Duurzame Huizen Route. Hier kunnen mensen inspiratie opdoen door verhalen te lezen. Wie het leuk vindt om de maatregelen in de praktijk te laten zien, kan ook zijn of haar huis openstellen tijdens de open dagen. Bezoekers kunnen zich dan inschrijven voor een bezoek. Aanmelden kan via www.duurzamehuizenroute.nl/aanmelden.
De Nationale Duurzame Huizen Route
De Nationale Duurzame Huizen Route is een platform voor iedereen die interesse heeft in duurzaam wonen. Al meer dan 2.100 duurzame huiseigenaren delen hun verhaal op het platform. De Duurzame Huizen Route wordt ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 140 gemeenten en 6 provincies.
INTERVIEW – Toen Paul Paridaans en zijn vrouw in 1998 hun twee-onder-een-kapwoning in het Brabantse Eersel kochten, zijn ze stapsgewijs hun woning gaan verduurzamen. “We hebben veel tijd en geld geïnvesteerd in alle apparaten en aanpassingen, maar hebben nergens spijt van gehad.”
Waarom ben je gestart met het verduurzamen van je woning?
“In 2012 zag ik een interessante documentaire over klimaatverandering voorbijkomen. Ook kwam er toen in de media steeds meer aandacht voor de gaswinningsproblematiek in Groningen. Dat zette mij aan het denken en al snel maakte ik plannen om te gaan verduurzamen.
Vanaf de sleuteloverdracht in 1998 zijn we direct gaan verbouwen. Hoewel energiebesparing toen nog niet zo hoog op de agenda stond als tegenwoordig hebben we hierin toch al de eerste – zeer bescheiden – maatregelen genomen. Denk aan alles dubbelglas, naden en kieren dichten, nieuwe hr-ketel en hier en daar een beetje extra isolatie.
Dat verbouwen is eigenlijk nooit gestopt. Het ene project was nog niet klaar of de plannen voor het volgende project lagen er al. Gelukkig kan mijn vrouw goed tegen al dat gerommel. De afspraak was dat ik nooit meer dan één vertrek tegelijkertijd zou doen. In veruit de meeste gevallen heb ik me daar ook aan gehouden. Het verbouwen en klussen gaf me veel voldoening en daar heb ik ook erg veel van geleerd.”
Welke duurzame stappen heb je gezet?
“Ik ben begonnen met het terugdringen van ons elektriciteitsverbruik. Dat verbruik was behoorlijk hoog. Ik kocht enkele stand-by-killers. Plaatste de eerste (toen nog erg dure) ledlampen. Ik zette apparatuur écht uit en verving een paar oude grootverbruikers door moderne, meer zuinige apparaten. Dit had allemaal wel wat effect, maar hard ging het niet.
Daarom hebben we in 2013 zonnepanelen laten plaatsen. 16 panelen met micro-omvormers en 4000 wattpiek vermogen. En zowaar: na afloop van ons energiejaar, kregen we enkele honderden euro’s terug en werd ons maandbedrag een stuk lager. Het jaar daarop kregen we nog meer terug en werd het maandbedrag verder verlaagd.
We wilden graag verder besparen en verduurzamen. Daarom gingen we naar het gasverbruik kijken. We besloten om het gasverbruik in drie stappen terug te dringen. De eerste stap was overstapen van een gaskookplaat naar inductie. Het was even wennen, maar al snel wilden we niet meer anders.
De tweede stap was een warmtepompboiler/zonneboiler-combinatie. Het was een gok en bijna iedereen raadde het af. Toch hebben we er nooit spijt van gehad. Met een boilervat van 280 liter hebben we altijd voldoende warm water op voorraad.
De derde stap was de pelletkachel om de woning deels te verwarmen. Na wat gezoek op internet vonden we precies het juiste model.
Deze drie maatregelen hadden als resultaat dat ons gasverbruik van zo’n 1900 m3 per jaar naar 900 m3 ging. Later hebben we ook nog een hybride warmtepomp en een elektrische ketel aangeschaft. Met de elektrische ketel konden we onze gasaansluiting verwijderen. Ten slotte hebben we alle ramen vervangen met HR++ glas en hebben we de spouwmuur laten na-isoleren. Ons huis is nu veel comfortabeler.’’
Wat zijn je duurzame toekomstplannen?
“Al met al hebben we veel tijd en geld geïnvesteerd in de woning. Toch hebben we nergens spijt van. Zeker niet gezien alle toestanden en dito prijsontwikkelingen met betrekking tot olie en gas. Wij hebben hier veel minder last van en zijn onafhankelijker. Daarbij is ons huis veel comfortabeler dan voorheen. Het is altijd warm in de winter.”
“Hoewel de grootste dingen nu klaar zijn, zijn er nog een aantal zaken die we willen aanpakken: het verder isoleren van het dak, het verkleinen van het warmteafgiftesysteem en het omschakelen naar lage temperatuur radiatoren. Het verbeteren, uitbreiden en omzetten van ons ventilatiesysteem naar balansventilatie met warmteterugwinning en … extra panelen. Het doel is om op jaarbasis gemiddeld net zo veel op te wekken als we verbruiken”
Welke gouden tip wil je andere mensen meegeven die hun huis nog willen verduurzamen?
“Neem je ongeveer dezelfde stappen als wij hebben gedaan? Houd er dan rekening mee dat het terugdringen van je gasverbruik automatisch betekent dat je stroomverbruik ook flink toeneemt. Kies je voor zonnepanelen, laat die dan niet alleen uitrekenen op basis van je gemiddeld stroomverbruik over de laatste jaren, maar neem daarin mee dat dit verbruik flink zal stijgen. Na een relatief korte tijd is het niet meer mogelijk om nog aan dezelfde panelen te komen. De doorlooptijd van panelen is minder dan een jaar. Dit betekent dat een latere uitbreiding eigenlijk meteen andere panelen zullen zijn.”
Een tuin vol prachtige, kleurrijke en insectvriendelijke bloemen en planten. Of regenwater opgevangen in een wadi of regenton. Wie zijn tuin wil veranderen in een fijne plek voor mensen en dieren, kan op zaterdag 2 en zaterdag 9 september 2023 een duurzame voorbeeldtuin bezoeken. Tijdens de Tuin & Klimaat Route stellen tuineigenaren hun tuin open voor bezoekers.
Duurzame tuinen zijn zo ingericht dat ze zijn voorbereid op hoosbuien, droogte en hitte. Ook is een klimaatvriendelijke tuin een fijne plek voor insecten, vogels en andere dieren. Wie inspiratie op wil doen bij tuineigenaren die al het een en ander gedaan in hebben in hun klimaatvriendelijke tuin, kan dit doen tijdens de open dagen van de Tuin & Klimaat Route.
Bloeiende balkons en moestuinen
Bezoekers horen tijdens de open dagen wat bijvoorbeeld de voor- en nadelen zijn van bepaalde maatregelen, hoeveel tijd erin gaat zitten en wat het kostenplaatje is. Daarnaast is er alle ruimte om vragen te stellen en onderling informatie uit te wisselen. Verschillende soorten tuinen doen mee aan de open dagen. Zo ook de tuin van huiseigenaar Godfried Westen. ‘Veel mensen denken dat ze niets of weinig kunnen doen als het gaat om biodiversiteit en duurzaamheid. Ik geloof dat dit wel mogelijk is en ik wil anderen hier graag bij helpen!’
Aanmelden
Alle tuinen die meedoen aan de Tuin & Klimaat Route zijn te vinden op de website: www.tuinenklimaatroute.nl/locaties
Via deze website is het ook mogelijk om je aan te melden voor een bezoek.
Over de Nationale Tuin & Klimaat Route
Op het platform van de Nationale Tuin & Klimaat Route staan meer dan 120 inspirerende voorbeelden van inwoners, gemeenten en organisaties die hun tuin (deels) klimaatbestendig hebben gemaakt. Gemeenten Deventer, Epe, Kampen, Nieuwkoop, Voorst, Wageningen, Woerden en Zwolle ondersteunen dit initiatief en moedigen inwoners aan om een tuin te bezoeken.
INTERVIEW – Als kind was Klaas Geugjes al gek op techniek. Toen hij in 1985 met zijn vrouw in de nieuwbouwwoning in de wijk Westerwatering in Zaandam trok, zat stilzitten er dan ook niet bij. Vol enthousiasme ging hij aan de slag met het verduurzamen van zijn woning. Klaas: “Dat energiezuinige wonen is misschien een beetje uit de hand gelopen, maar leuk vind ik het in elk geval wel.”
Met twee vrienden bouwde Klaas een extra verdieping op zijn nieuwbouwwoning. Een aantal jaren daarna volgde een uitbouw. “We hebben gelijk de schuine wand aan de achterkant recht laten zetten – uiteraard met de toen geldende isolatiewaarde.” Twee jaar later kwamen daar HR++ glas en kunststof kozijnen bij.
Vergeten roosters
Hoewel de isolatie van de woning verbeterde, geeft Klaas zelf aan nooit te hebben nagedacht over de ventilatie. “Ik was gewoon vergeten om roosters in de ramen te laten zetten. Gelukkig kwam de wijsheid met de jaren toen ik als vertegenwoordiger voor een fabrikant van decentrale ventilatie-oplossingen aan de slag ging.”
Al snel werd de afzuigventilator vervangen door een vraaggestuurde afzuigbox en kregen de slaapkamers op de verdieping een CO2-gestuurde decentrale warmteterugwin ventilatiebox. Ook werd de ketel vervangen door een HRE-ketel waarmee de thermostaat op 50 graden kan worden gezet.
Na-isolatie zolderkamer
Drie jaar geleden werd het voor Klaas tijd om de zolder na te isoleren, onder lichte druk van zijn dochter. “Dochterlief klaagde namelijk dat het daar in de winter te koud was en in de zomer te warm.” Klaas isoleerde de zolder met 12 centimeter steenwol en verving de thermostaat door een systeem waarmee de warmte in elke ruimte apart te regelen was. Vorig jaar werd de zolder verder uitgebreid met een dakkapel en HR++ glas.
Daarnaast heeft Klaas het hele verlichtingssysteem onder handen genomen. Overal in huis hangt nu ledverlichting. Dit wordt met een app aangestuurd. “Je bent een gadgetman of niet, hè”, grapt hij.
Warmtepomp
Een andere duurzame maatregel die Klaas heeft genomen, is de aanschaf van een warmtepomp. “Deze heeft een boiler van 230 liter en staat in een extra kast in de woonkamer. Omdat de ketel op de begane grond hing, was dit de meest eenvoudige oplossing. Het grote voordeel van het stoken met een lage temperatuur is dat de warmte veel gelijkmatiger is.”
Zonnepanelen
Tot slot heeft Klaas 13 zonnepanelen geplaatst. “Laatst was het een fijne, zonnige dag. Ons energieverbruik was toen: – €2,00.” Hij is blij met de duurzame maatregelen die hij heeft genomen. “Wat we in de toekomst gaan doen, weet ik nog niet. Misschien een aantal zonnepanelen erbij of de kruipruimte na-isoleren.”
Zijn advies voor andere mensen die nog aan de slag gaan met het verduurzamen van hun woning? “Doe het stap voor stap én maak eerst een goed plan. Dan hoef je dingen niet dubbel te doen.”
INTERVIEW – Gjalt en zijn vrouw wonen sinds 2015 in Vollenhove, net buiten de stad. Ze zochten al langer naar een mooi plekje met een wat groter erf. Dit vonden ze bij een gedateerde woningboerderij. De woning had nog wel enkele aanpassingen nodig. ‘’Helaas was het niet mogelijk om de woningboerderij te verbouwen. Daarom bedachten we samen met een architect een plan voor een nieuw en passief huis.’’
Om hun ecologische voetafdruk te verkleinen, braken Gjalt en zijn vrouw de boerderij af en bouwden ze een nieuwe duurzame woning. ‘’Doordat ik jaren bezig ben geweest met het duurzaam maken van ons huis in Friesland heb ik me verdiept in alles wat er mogelijk is op het gebied van verduurzamen’’, vertelt Gjalt. ‘’Ik was al heel lang op zoek naar een manier om onafhankelijk te zijn van de grote energiemaatschappijen en in een passief huis zag ik deze mogelijkheid.’’
De stappen naar onafhankelijkheid
Om de woning heen zit een isolatielaag van 40 cm dik. Hiermee zijn de vloeren, de wanden en het dak geïsoleerd. Alle ramen bestaan uit triple glas. Er is luchtdicht gebouwd en een balansventilator geplaatst. Daarnaast hebben ze een lucht-water warmtepomp aangeschaft. De energie wordt opgewekt met 40 zonnepanelen die op het erf staan.
Niet alleen besparen Gjalt en zijn vrouw op energie, maar ook op water. ‘’Al het regenwater loopt vanaf de dakgoot en de regenpijpen naar een ondergrondse opslag van 5000 liter. Hier hebben we 99% van de tijd voldoende aan.’’ Ze gebruiken het regenwater onder andere voor de wasmachine en voor de toiletten. ‘‘Economisch heeft het misschien niet heel veel nut, maar het helpt wel onze ecologische voetafdruk te verkleinen,’’ geeft Gjalt aan.
Door de stappen die het stel heeft genomen, is het een hele comfortabele woning geworden. ‘’Het is dag en nacht 20 graden in huis’’, vertelt Gjalt.
Een duurzame toekomst
Klaar met verduurzamen is Gjalt nog niet: ‘’Ik ben me nog aan het oriënteren op een seizoensgebonden oplossing voor warmteopslag. In de zomer hebben we nu te veel over en in de winter komen we te kort.’’
Gjalt is erg enthousiast over de stappen die hij heeft gezet en die hij nog wil gaan zetten. Daarom helpt hij anderen graag op weg. Zo heeft hij nog een tip voor mensen die ook willen verduurzamen: ‘’Wees niet zuinig op dit soort dingen. Neem een externe deskundige bij de hand, die wat inzicht heeft als back-up tegen de bouwondernemer. Bouwondernemers hebben namelijk vaak hun eigen belangen.’’
Meld vanaf nu je VvE aan op de Nationale Duurzame Huizen Route! Deel de duurzame ervaringen van jouw VvE met andere VvE’s en help hen op weg om ook aan de slag te gaan met verduurzaming.
Je kon altijd al je eigen woning aanmelden op het platform. Nu steeds meer VvE’s ook de behoefte krijgen om te verduurzamen, is het vanaf nu ook mogelijk om je VvE aan te melden bij de Duurzame Huizen Route.
Wanneer je jouw VvE aanmeld, komt deze als voorbeeld op de website te staan. Leden van andere VvE’s kunnen het hele jaar door jouw profiel bekijken en vragen stellen over de duurzame maatregelen die je hebt genomen.
Open de deuren van je VvE
Het kan voor geïnteresseerden ontzettend waardevol zijn om de genomen duurzame maatregelen eens in het echt te bekijken. Daarom heb je ook de de mogelijkheid om jouw VvE open te stellen voor bezoekers. Je kunt zelf aangeven op welke dagen en tijdstippen je mensen wilt ontvangen.
INTERVIEW – Een fijne woning in een rustige buurt, dicht bij een NS-station en veel speelruimte voor de kinderen. Alle reden voor René en Marlon de Brouwer om in het jaar 2000 te verhuizen naar hun half vrijstaande jaren ’70-woning in Ermelo. Maar van isolatie was nauwelijks sprake. Stap voor stap, wanneer het budget het toeliet, verduurzaamden zij de afgelopen jaren hun woning. Het resultaat? Een steeds zuinigere en comfortabelere woning.
“We hebben besloten om hier te blijven wonen zo lang als mogelijk is”, vertelt René. “Op praktische momenten, als we toch al iets aanpakken in het huis, proberen we de meest duurzame keuzes te maken. Met voorrang op isoleren en praktische installatiemaatregelen.”
Ramen vervangen
De vloer en topgevels hebben René en Marlon in de loop van de jaren geïsoleerd. Dat leverde al een flinke verbetering op. En met dank aan een duurzaamheidslening, konden zij vorig jaar veel stappen zetten in korte tijd. “We hebben vooral geïnvesteerd in de beglazing”, vertelt René. “In de grote raampartijen en de schuifpui plaatsten we drievoudig glas en nieuwe kozijnen. Ook kochten we geïsoleerde buitendeuren. In enkele kleine ramen hielden we de bestaande kozijnen en plaatsten we HR++-glas, omdat drievoudig glas dan niet past.”
Het huis is daarnaast voorzien van 12 zonnepanelen in oost-west opstelling en een inductiekookplaat. Om de stroomopbrengst over de dag te verspreiden is in de meterkast 3-fase wisselspanning aangelegd. “En als voorlopig sluitstuk hebben we een zuinige (gebruikte) elektrische personenauto gekocht met een relatief kleine batterij”, zegt René.
Comfortabeler
René en Marlon zijn blij met de duurzame stappen die ze hebben genomen in hun huis. “Vooral onze begane grond is veel comfortabeler. We hebben dag en nacht een bijna constante temperatuur van 19 à 20 graden.” Ook het gasverbruik daalde fors. “We zijn qua stroomverbruik zelfvoorzienend en de zonnepanelen leveren daarnaast genoeg voor ongeveer de helft van de 11.000 autokilometers.”
Helemaal klaar is het huis nog niet. “We willen het dak nog isoleren”, vertelt René. “Alleen dat een lastige uitdaging, zowel aan de binnenzijde als van buitenaf. Ook de overstap naar een warmtepomp staat nog op het wensenlijstje. Dat wordt dan een (hybride) monobloc lucht/water R290 warmtepomp, waarbij je alleen een buitenunit hebt. We kiezen voor voldoende capaciteit, zodat we in de toekomst de HR-ketel buiten werking kunnen stellen. Zo zijn we ‘all-electric ready’.”
Voorbereiden op beschikbaar budget
Voor wie ook aan de slag wil met zijn huis, heeft René nog tips en adviezen: “Probeer vooraf globaal het totaalplaatje te plannen met een deskundige die dit kan overzien. Zet de maatregelen daarna in een handige volgorde. Zodra er budget beschikbaar kunt, kun je dan de maatregelen nemen op natuurlijke momenten.”
Hij voegt nog toe: “Ga niet over een nacht ijs, want veel maatregelen hebben een decennialange levensduur. Neem daarom per maatregel de tijd om de mogelijkheden te onderzoeken. Denk ook aan wat goed is voor het huis en zijn toekomstige bewoners. En tot slot de vraag: welke maatregelen brengen je, naast milieuwinst, ook meteen comfort?”
Dat je niet per se jong hoeft te zijn om je woning te verduurzamen bewijst de 75-jarige Robert Bot uit Zwijndrecht wel. “Met de gedachte dat je oud bent en dat het geen zin heeft om te verduurzamen, houd je jezelf voor de gek. Een nieuwe energiezuinige wereld is voor iedereen haalbaar – ook al duurt het even. Zelf ben ik 15 jaar bezig geweest met het verduurzamen van mijn woning.”
Welke duurzame stappen heb je genomen?
“In 2008 ben ik begonnen met een systematische aanpak voor het verder verduurzamen van mijn woning. Zo heb ik de gevel laten isoleren met purschuim. Daarnaast kwamen er onder meer zonnepanelen, vervanging van het HR++ glas en een CO2-gestuurde
WTW-ventilatiesysteem.
In de winter van 2022-2023 heb ik een hybride warmtepomp met cv-installatie in combinatie met vloerverwarming aangeschaft.”
Welke verschillen merk je nu?
“De woning was al redelijk energiezuinig vanwege de HR++ beglazing, maar in de ‘oude’ situatie was ons (het huishouden bestond toen uit 3 personen en er werd veel thuisgewerkt) gasverbruik tussen de 1250 – 1400 m3 en het elektriciteitsverbruik rond de 5000 kWh. De woonkamertemperatuur lag tussen de 20-20,5 graden. In de winter moesten we daarnaast vaak een extra trui en twee paar sokken aandoen.
Dankzij de hybride warmtepomp, de vloerverwarming en de CO2-gestuurde WTW-ventilatiesysteem ervaar ik (de afgelopen winter was ik alleen in huis) meer comfort en is het verbruik gedaald naar 450 m3 voor het gas en 3500 kWh voor de elektriciteit. In de woonkamer is het nu minimaal 21,5 graden. Een extra voordeel: dankzij de WTW-ventilatiesysteem heb ik weinig stof in huis. Ook geeft de CO2-meter een gezond binnenklimaat weer.”
Welke tips wil je anderen meegeven?
“Ik wil graag meegeven dat niets doen geen optie is. Zelf ben ik 15 jaar bezig geweest en heb ik flink geïnvesteerd in mijn woning. Mijn streven is om hier zo lang mogelijk te blijven wonen tegen zo laag mogelijke kosten.
De comfort die ik nu ervaar in mijn woning is een enorme plus tegen een lagere prijs. Begin dus gewoon en doe het stap voor stap. Maak een plan, kijk wat het moet kosten en doe een hypotheekcheck. Als uit de cijfers blijkt dat het financieel haalbaar is, ga dan ook aan de slag! Laat je niet afschrikken door de totale kosten, maar kijk naar de maandelijkse kosten en de verwachte energierekening. Daarnaast is het slim om meerdere offertes aan te vragen bij bedrijven met een goede reputatie.”
Benieuwd naar de woning van Robert? Bekijk zijn huis hier >
INTERVIEW – Gerald van Luijk woont samen met zijn vriendin en zoontje in Beverwijk. Ze wonen in een hoekwoning uit 1933 met een flinke aanbouw. Dit is door verschillende eigenaren uitgebouwd. Ook heeft de woning een groot plat dak aan de achterzijde. Gerald en zijn vriendin zijn klein begonnen met het verduurzamen van de woning en hebben het steeds een beetje uitgebreid. ‘Ik probeer op deze manier toch te doen wat ik kan tegen klimaatverandering’, vertelt Gerald.
‘We zijn klein begonnen met het verduurzamen. Zo zijn we eerst van een gasfornuis naar inductie gegaan’, geeft Gerald aan. Na die eerste stap namen Gerald en zijn vriendin vrijwel direct alle andere energiebesparende maatregelen. Op het hoge dak van hun woning plaatsten ze vijf zonnepanelen, de ramen in de keuken kregen HR++ glas, ze isoleerden het platte dak en de vloer, vervingen tegels uit hun tuin door groen. Ook verbouwden ze de schuur ecologisch om tot slaapruimte. De schuur is geïsoleerd met isovlas en vervolgens afgewerkt met hout.
Droge warme voeten
‘De vloer was geïsoleerd met dekens van glaswol, toen we er kwamen wonen. Het was slecht uitgevoerd en daardoor hadden we last van optrekkend vocht. Daarom zochten we naar een andere manier van isoleren.’ Gerald zocht onder andere online naar oplossingen voor zijn vloer. Door te zoeken kwam hij uit op EPS korrels. Deze manier van isolatie bracht hij aan onder het platte dak en in de kruipruimte. Nu de vloer is geïsoleerd, is het comfort van de woning een heel stuk beter geworden. ‘Het scheelt niet alleen in de energierekening, maar je krijgt er ook nog eens warme en droge voeten van’, geeft Gerald enthousiast aan.
Plannen voor de toekomst
Gerald deelt de stappen die hij heeft gezet graag met anderen. ‘Daarom heb ik me aangemeld bij de Duurzame Huizen Route’, vertelt hij. Ook heeft hij een handige tip voor andere woningeigenaren: ‘De beste energie is de energie die je al in huis hebt. Het geld dat je uitgeeft aan stookkosten, kun je daarom beter uitgeven aan isolatie.’ Klaar met verduurzamen zijn Gerald en zijn vriendin nog niet. ‘Over een paar jaar moet het platte dak worden vervangen. Een grote wens is om dit te vervangen door een warm dak met isolatie aan de buitenkant. Ook zouden we dan graag een warmtepomp willen installeren’, vertelt Gerald.
INTERVIEW – Gert-Jan van Kesteren. Vroeger werkte hij als organisatieadviseur en hielp hij bedrijven met het ontwikkelen van een duurzaamheidsbeleid. Inmiddels is hij met pensioen en doet hij vrijwilligerswerk als energiecoach in de gemeente Laarbeek. In 1991 kochten zijn vrouw en hij de woning waar ze nu nog steeds wonen. Tien jaar geleden zijn ze begonnen met het verduurzamen van het huis.
Welke duurzame stappen hebben jullie gezet?
“We wilden graag bijdragen aan een beter milieu en aan een betere toekomst voor de volgende generatie. Daarom zijn we aan de slag gegaan met onze woning. We begonnen met de aanschaf van zonnepanelen, gevolgd door het na-isoleren van de muren. Ook zijn de radiatoren van de keuken en woonkamer vervangen door lage temperatuur convectoren. Op de begane grond hebben we de ramen vervangen door triple glas.”
Toen dit was gerealiseerd, testte Gert-Jan of zijn woning geschikt was voor een warmtepomp. “Tijdens een winterperiode stelde ik de cv-ketel in op 40 graden. Dat ging goed, dus hebben we een all-electric warmtepop aangeschaft.”
Hoe bevallen de duurzame maatregelen?
“Ik kan niet anders zeggen dan dat we erg tevreden zijn. Het binnenklimaat is comfortabel en we hebben geen last meer van tocht en geluid van buiten. En ook niet onbelangrijk: de energierekening bedraagt nog maar een paar tientjes per maand.”
Toch zijn er nog een aantal duurzame stappen die gezet kunnen worden. “We willen nog een CO2-gestuurde decentrale ventilatie-unit in de woonkamer, het glas van de ramen boven vervangen door HR++ glas en we willen graag dakisolatie. Misschien willen we ook extra zonnepanelen voor een elektrische auto. De meterkast is er in elk geval al op voorbereid.”
Wat wil je andere huiseigenaren meegeven?
“Vraag een huisbezoek aan van een energiecoach! Dat is een vrijwilliger die onafhankelijk meekijkt naar jouw specifieke situatie en informatie geeft over de beste aanpak. Niet alles hoeft in één keer te gebeuren, maar denk wel alvast na over je toekomstige woonsituatie.”
INTERVIEW – Michiel van Dijk. Samen met zijn vrouw en twee dochters woont hij in Wijchen. ’s Winters klust hij aan de woning om verder te verduurzamen. Het doel van Michiel en zijn vrouw: 0 op de meter.
Welke maatregelen hebben jullie genomen om dichter bij jullie doel te komen?
“We hebben zowel kleine als grote maatregelen genomen. Een van de grote maatregelen is een warmtepomp (lucht/water). Deze zit op de mechanische ventilatie aangesloten, waardoor het een WTW-unit is waarmee water verwarmd kan worden. Ook is de isolatie van de woning verbeterd door onder andere de kozijnen te vervangen en is de isolatie van de kruipruimte verbeterd. Daarnaast hebben we vloerverwarming met radiatoren, zodat we veel oppervlakte kunnen verwarmen. Met een slimme thermostaat voor de ketel is deze zuiniger gaan stoken. Met onze zonnepanelen wekken we stroom op.’’
Waar zijn jullie het meest blij mee?
“Een van onze wensen was dat we weinig tot geen energiekosten meer hoeven te betalen. Met schoolgaande kinderen kan de energierekening namelijk nog wel eens oplopen. In 2022 is dat ons gelukt. Daar zijn we zo enthousiast over geworden dat we nu zelfs energieneutraal willen worden.”
Een andere maatregel waarmee het stel blij is, is de magneetontkalker die om de waterleiding heen is geplaatst. Michiel: ‘’De ph waarde is van 8,5 naar 6,4 gegaan. Het water is veel zachter, waardoor er minder schoonmaakmiddelen nodig zijn.’’
Wat zijn jullie toekomstplannen?
“Onze hybride opstelling kan zowel met een waterstofketel als met een elektrische ketel uitgevoerd worden. Afhankelijk van wat de energietransitie gaat brengen, kunnen we in de toekomst overschakelen op een van deze systemen.”
INTERVIEW – Met de stijgende energieprijzen wilde Richard in zijn woning investeren om de energierekening betaalbaar te houden. Daarnaast vond het gezin een gezond binnenklimaat met aangename temperaturen belangrijk. Richard vroeg een verduurzamingsadvies aan via zijn gemeente en ging aan de slag met de adviezen uit het rapport.
Hij maakte een plan om de woning stapsgewijs te verduurzamen. In het begin was het nog even zoeken voor hem. “Ik had in het begin bijna geen kennis van de klussen die ik wilde doen, daarom heb ik veel uitgezocht via het internet en online filmpjes. Inmiddels kan ik met deze opgedane kennis redelijk inschatten of ik met een ‘kwakzalver’ te maken heb of niet”, vertelt Richard.
Na-isolatie dak
Isoleren was een belangrijke eerste stap voor de woning van Richard. Zo isoleerde hij het dak van de woonkamer uitbouw, het dak en de wanden van de garage, verving hij op de eerste verdieping en de zolder het enkelglas door HR++ glas en liet hij de spouwmuur en het woonhuis na-isoleren. “We zagen vooral op tegen de na-isolatie van het woonhuis, omdat we kort daarvoor de zolderverdieping hadden aangepakt. We hadden er onder andere geverfd en een nieuwe vloerbedekking in gelegd. Het isoleren gaf een hoop rommel, maar het is voortreffelijk geworden.” Richard voegt nog toe: ”De hele binnenkant is nu geïsoleerd, inclusief de ruimte achter het knieschot en de aansluiting van het dak aan het huis.”
Was in de winter
Om de energierekening te verlagen, moest er meer gebeuren dan alleen isoleren. Daarom werd er onder andere ook een zone verwarmingssysteem geplaatst. Richard: “We hebben deze aangeschaft, omdat we de was in de berging niet goed droog kregen in de winter.” Met het zone verwarmingssysteem kan elke radiator of vloerverwarming apart van elkaar worden aangezet en geregeld. “Hierdoor kunnen nu ook alleen de ruimtes worden verwarmd waar gebruik van wordt gemaakt.”
Gezond binnenklimaat
Gezonde lucht in de woning is belangrijk voor de familie Kriek. “Met een CO2-meter krijg je goed inzicht in het binnenklimaat. Ik ben van onze situatie behoorlijk geschrokken. We hadden pieken tot 2000 PPM”, zegt Richard. Vanaf 800 PPM wordt geadviseerd om te ventileren. ”We moesten toen nog enkele isolatiemaatregelen uitvoeren, wat zou betekenen dat de CO2-waarden nog verder zouden verslechteren.” Daarom koos hij voor decentrale balansventilatie waarmee de benedenverdieping nu wordt geventileerd.
Daling van gasverbruik
De familie is erg blij met alles wat er is aangepakt in de woning. Richard: “Het gasverbruik is afgelopen jaar gedaald van ruim 1700 m3 naar bijna 1300 m3.” Binnenkort wordt nog het 35 jaar oude dubbelglas vervangen door HR++ glas of triple glas. ‘’In de eerste vier maanden van dit jaar is er 40% bespaart op gas ten opzichte van vorig jaar. Daarmee gaan we eind dit jaar zeker uitkomen onder de 900 m3. En daarmee is het doel van een betaalbare energierekening zeker gehaald,’’ zegt Richard.
Meer comfort
Naast de energiebesparing is ook het comfort aanzienlijk verbeterd. Dit was net zo belangrijk voor Richard: “De zolderverdieping, welke wordt gebruikt als slaap- en werkkamer, is hier het beste voorbeeld van. Deze was in de winter koud en oncomfortabel, maar nu is het een ontzettend fijne ruimte geworden nadat het is geïsoleerd, goede ventilatie heeft en verwarmd en gekoeld kan worden”.
INTERVIEW – Erik Hoogendam woont samen met zijn vrouw en kinderen in een mooie hoekwoning in een rustig dorpje tussen Gouda en Ouderkerk aan den IJssel. Erik wilde graag meer wooncomfort en kon hier als oud-timmerman en energieprestatie-adviseur mooi zelf mee aan de slag gaan.
De eerste klus in de woning was het isoleren van de zolder. “Er zat al vloerverwarming in de woning, maar de vloer was nog niet geïsoleerd. Dat was dan ook mijn tweede project. Daarna heb ik HR++ in de ramen gezet. De ramen staan op het noorden en het was altijd koud. Met HR++ glas werd het een stuk aangenamer’’, vertelt Erik.
Glazen serre
Het meest trots is Erik op de aanbouw van de glazen serre. Deze bouwde hij in eerste instantie voor de extra ruimte, maar in de zomer werd het – ondanks het zonwerende glas aan de bovenkant – toch te warm om er lekker te kunnen zitten. Drie jaar geleden brak hij de glazen constructie daarom af en verving het voor een aanbouw van houtskeletbouw.
Hij licht toe: “Nu zitten er dakpannen bovenop met een groot dakraam erin, zodat er extra licht doorheen valt. Het pannendak is doorgetrokken voorbij de raampartij zodat dit een luifel creëert. Dit houdt zonlicht tegen op zomerse dagen. En in de winter valt de lage zon door de ramen heen, zodat de ruimte snel en comfortabel warm wordt.” Het is nu een plek waar hij met zijn gezin kan genieten.
Comfortabel leven als basis
In zijn werk hoort en ziet Erik anderen vaak over verduurzaming van de woning nadenken. Voor Erik is het duidelijk: ‘’Iedereen wil comfortabel leven, dus dat is de basis. Leg voor jezelf vast wat je accepteert en pak de maatregelen integraal aan. Misschien vind je het prima als het boven koud is, maar wil je beneden geen tocht. Met je eigen gedrag en je stookgedrag kom je daarin al een heel eind. Maar ook andere maatregelen zoals kierdichting, ventilatie en een CO2-meter om te sturen op je eigen gedrag zijn daarin handig.’’
Altijd wat te verbeteren
En ook nu klust hij nog heel wat af in zijn woning. “Er is elke keer wel iets te verbeteren. Je gooit wanden om en gaat lekker timmeren. Dan verandert er nog weleens wat.” Afgelopen winter heeft Erik bijvoorbeeld PIR-isolatie achter de knieschotten aangebracht. Daarnaast heeft hij de kierdichting aangebracht en zelf een blower door test gedaan.
Toekomstige projecten heeft Erik nog niet concreet op de planning staan. “We hadden het plan om van het gas af te gaan, maar met een verbruik van 700 kuub is het niet rendabel voor ons’’, vertelt hij. “Ik let altijd op comfort. Wij doen pas ’s ochtends als we beneden komen de verwarming aan en doen hem vroeg in de avond uit. Op die manier stoken we niet te veel, maar blijft het wel behaaglijk warm.’’
VIDEO – 4 Huisvragen aan Ton en José Smeenk. Zij wonen sinds 2021 in een duurzame vrijstaande woning in Silvolde. Duurzaamheid en de planeet staan hun erg aan het hart. Daarom was het doel om zo duurzaam mogelijk te wonen zonder energie te gebruiken. Door het nemen van verschillende maatregelen, zoals een warmtepomp en zonnepanelen, hebben ze nu zelfs een energieoverschot.
Er staan weer een heel aantal nieuwe woningen op de website! Dat is heel mooi, want elk type woning heeft zo zijn eigen uitdagingen op het gebied van duurzaam wonen. Met inmiddels meer dan 2.100 duurzame voorbeelden, is er altijd wel soort woning te vinden dat aansluit bij jouw situatie. Hieronder een impressie van de nieuwe woningen:
In deze vrijstaande woning zijn onwijs veel duurzame maatregelen toegepast zoals isolatie, een vegetatiedak (groendak), PVT-panelen en regenwater hergebruik. De huiseigenaren willen met hun huis laten zien dat het mogelijk is om samen te leven met de natuur en net als alle andere organismen een bijdrage te leveren aan de natuur. Bekijk de woning hier >
Deze tussenwoning in Amsterdam is, met dank aan subsidie vanuit de gemeente, sinds 2021 aardgasvrij. De huiseigenaar heeft hiervoor verschillende duurzame maatregelen toegepast. Zo zijn er zonnepanelen geplaatst, zijn de kozijnen vervangen en is er infrarood vloerverwarming geïnstalleerd. Bekijk de woning hier >
Deze volledig geïsoleerde twee-kapper kun je vinden in Ermelo. De huiseigenaar heeft heel wat groene stappen gezet om tot energielabel A te komen. Zo heeft de huiseigenaar de vloer laten na-isoleren, zijn er zonnepanelen geplaatst en zijn er ruiten vervangen door HR++ glas. Bekijk de woning hier >
De huiseigenaar van deze bovenwoning in Heerlen is druk bezig met de renovatie en het gasloos maken van dit 100-jarig winkelpand. De maatregelen die onder andere al zijn toegepast zijn een warmtepomp, een vegetatiedak (groendak) en leidingisolatie. Tijdens de renovatie worden zoveel mogelijk oorspronkelijke materialen hergebruikt. Bekijk de woning hier >
Benieuwd naar de aanpak, de kosten of het resultaat? Stel jouw vraag dan direct aan één van de bewoners. Dit kan via de ‘stel een vraag‘ knop op de woningpagina. Alle andere voorbeelden vind je hier.
INTERVIEW – Jan Houtman uit Zeewolde heeft, met het oog op de toekomst, zijn jaren ’80-woning stap voor stap verduurzaamd tot een volledig aardgasvrij huis. Samen met zijn vrouw woont hij nu in een comfortabele en energiezuinige woning. Dit hebben ze bereikt door onder andere op een budgetvriendelijke manier te isoleren, zonnepanelen aan te schaffen en infraroodpanelen aan te brengen.
Jan is altijd al milieubewust geweest en is lid van diverse milieuclubs. Hij rijdt sinds 2012 in een duurzame auto en eet zoveel mogelijk biologische en vega-producten. Het verduurzamen van zijn woning was dan ook een logische stap. Het financiële aspect speelde ook mee: ze gaan steeds minder werken en uiteindelijk met pensioen. Hierdoor zullen ze vaker thuis zijn en meer energie verbruiken.
Het begin naar een duurzaam huis
In 2018 begonnen Jan en zijn vrouw met de aanschaf van 10 zonnepanelen, die ongeveer net zoveel kilowattuur opwekten als dat ze verbruikten. Dit beviel zo goed dat ze in 2018 nog eens 10 zonnepanelen aanschaften.
Omdat Jan en zijn vrouw nu meer energie opwekten dan dat ze verbruikten, vonden ze dat ze hier iets aan moesten doen. Zo gezegd, zo gedaan. Ze besloten hun gaskookstel te vervangen door inductie. In het jaar daarop lieten ze hun ramen in de voor- en achterkamer vervangen door HR++ glas. Ook heeft Jan in datzelfde jaar helemaal zelf elektrische vloerverwarming aangebracht. Dit bleek alleen niet voldoende bij temperaturen onder de 5 °C.
De oplossing hiervoor vond Jan op de Floriade, waar hij een demo zag van een duurzame woning die gebruik maakte van infrarood. In 2021 bracht hij verschillende infrarood panelen aan. In het begin was dit wel even wennen, omdat de panelen alleen lokaal verwarmen. Uiteindelijk beviel het heel goed en hebben ze nog twee panelen aangeschaft.
De vervolgstappen
Een van de doelen van Jan was om van het gas af te gaan. Dit is vorig jaar gelukt. Door het installeren van een hybride elektrische boiler met warmtepomp is de woning nu volledig aardgasvrij. Toch zijn ze nog niet klaar met verduurzamen. Zo heeft Jan voor dit jaar, bijvoorbeeld, plannen om Aero-Therm muurisolatie aan te brengen in de achterkamer. Ook overwegen ze om HR++ glas aan te brengen in de slaapkamers.
Dankzij de duurzame stappen die ze al wel hebben genomen, is hun huis nu heerlijk comfortabel en klaar voor de toekomst!
INTERVIEW – Geert de Haan en zijn vrouw wonen sinds 2010 in hun nul-op-de-meter-woning. Het stel, naar eigen zeggen ‘met een hoog vegetarisch-, geitenwollensokken- en kringloopgehalte’, zocht een oud huis met een redelijke tuin en kwam uit in Twello. ‘’Hier vonden we een huis met mansarde-kap en een hele grote tuin om ons eigen voedsel in te verbouwen.’’
‘’Vanuit Deventer zijn we destijds hier naar toe verhuisd,’’ vertelt Geert. ‘’We hadden daar een mooie, maar gehorige jaren-30 woning met een tuin ter grootte van een postzegel. We wilden nu een huis met een echte tuin. Dat vonden we hier. Sinds kort hebben we zelfs een eigen stukje bos. Wat je al niet kan zonder dure poch-mobiel.’’
Van koude woning naar comfortabel warm in de winter
De woning waarin het stel nu woont is oud en heeft geen spouwmuren. ‘’Dat is nogal koud wat betreft comfort en duur wat betreft de energierekening. We betaalden € 220,- per maand voor grijze stroom en fossiel gas – dat smeekte om verduurzamen!’’ Vertelt Geert. ‘’We hebben het huis geïsoleerd met natuurlijke isolatiematerialen, zoals vlas onder de vloer en houtvezelplaten tegen de wanden. Op het dak liggen deze houtvezelplaten ook en ín het dak zitten nu cellulosedekens. Daarnaast hebben we isolatieglas, infrarood verwarmingspanelen die werken op zonne-energie en als het écht koud is, gaat de houtkachel aan.’’
Geert is enthousiast over zijn duurzame woning: ‘’Het bevalt geweldig: het is niet alleen comfortabel warm in de winter en heerlijk koel in de zomer, maar we ‘verdienen’ iedere maand honderden euro’s die we anders aan gas en energie kwijt waren.’’ Ook over de toekomst is al nagedacht. ‘’Toen de vloer er toch uit moest, hebben we alvast buizen voor vloerverwarming aangelegd, voor als we oud en kouwelijk worden.’’
‘’Wees niet bang voor de kosten’’
Wil jij ook aan de slag met het verduurzamen van jouw woning? Geert geeft zijn gouden tip aan andere huiseigenaren: ‘’Gewoon doen! Wees niet bang voor de kosten, want anders dan wanneer je je geld uitgeeft aan bijvoorbeeld dure auto’s, biefstuk, vuurwerk of de nieuwste mode: je verdient je investering met rente terug. En met veel meer rente dan je van de bank krijgt.’’
INTERVIEW – Tijdens twee goed bezochte thematours vertelde Boudewijn Mulders over de thuisbatterij en andere stappen die hij met zijn vrouw heeft gezet om hun woning te verduurzamen. ‘We lieten een warmtepomp installeren en kozen voor elektrische verwarming, daarmee schoot ons energieverbruik omhoog. We kozen voor zonnepanelen om deze energie op te wekken. Met een thuisbatterij kunnen we het te veel aan energie opslaan voor later gebruik’, vertelt Boudewijn.
Tijdens de thematours hebben Boudewijn en zijn vrouw hun woning opengesteld om bezoekers te vertellen over hun duurzame aanpassingen. Deze rondleiding was met name gericht op de thuisbatterij. ‘We vonden het erg leuk en leerzaam om een thematour te geven. Je geeft niet alleen zelf informatie, maar hoort ook meer over de ervaringen van bezoekers’, zegt Boudewijn. Zelf konden Boudewijn en zijn vrouw de eerste duurzame stappen zetten dankzij een subsidie die ze hebben aangevraagd.
Warm en comfortabel
Begin 2016 verhuisden Boudewijn Mulders, zijn vrouw en hun drie kinderen naar een herenhuis uit de jaren ’30 in Alkmaar. Ze vielen voor de ruimte, indeling en de afwerking van de woning. Aan verduurzamen dacht het stel totaal niet bij aankoop. Dat veranderde toen ze de oorspronkelijke houtkachel niet konden overnemen en op zoek moesten gaan naar andere manieren om hun woning warm en comfortabel te houden. Dat leidde onder andere tot een warmtepomp, zonnepanelen en een thuisbatterij. ‘Met de salderingsregeling is dit nog niet rendabel, maar we leveren nu wel een grote bijdrage aan ons eigen verbruik en beperken de belasting van het netwerk door de energie op te slaan’, zegt Boudewijn.
Meer wooncomfort
Het stel is erg blij met hun duurzame investeringen. ‘Vooral het isoleren van het glas, de spouwmuur, de vloer en het dak hebben ons meer wooncomfort gegeven’, vertelt Boudewijn. ‘Meer wooncomfort en bijdragen aan verbeteringen zijn altijd onze uitgangspunten geweest. Niet de financiële besparing.’ Hij vindt het dan ook belangrijk dat ieder zijn eigen bijdrage levert aan duurzaam wonen: ‘We moeten het met z’n allen doen. Soms is het groot, soms klein, soms veel, soms weinig. Soms goedkoop, soms wat duurder, maar het is wel altijd wat. Als iedereen voor haar of zijn praktische en financiële situatie meer dan gemiddeld doet en blijft doen, gaan we met z’n allen vooruit.’
Toekomstplannen
Boudewijn en zijn vrouw zijn al een heel eind op weg met hun woning. Doordat ze het huis in delen hebben opgepakt was er tijd om goed na te denken over de projecten. Ze zijn dan ook erg tevreden met hun duurzame woning. Toch blijven er toekomstplannen. ‘Er resteren nog wel wat ruimtes om te verbeteren. Vooral de isolatie van sommige kamers kan nog beter’, aldus Boudewijn.
